CCNA Discovery 1, 2 and Exploration 1,2,3,4

CCNA Discovery 1, 2 and Exploration 1,2,3,4 нь та бидний мэдэх CCNA 1,2,3,4-дийн шинэ хувилбарууд.

Дараах линкээс үзнэ үү

Линк

Сискогийн сертификатын шатлалуудын тухай

Сискогийн їнэмлэх олгох тестийг дэлхийн єнцєг булангийн хаанаас ч єгєх боломжтой. Манай Монголын хувьд Компьютер Техник Менежментийн Сургууль, Холбоо Мэдээлэл Технологийн сургууль болон Дархан хотод явагддаг.

Томоохон компаниудад сїлжээний мэргэжилтэнгээр анкет єгєхєд сискогийн їнэмлэхтэй эсэх нь гол ажилд авах шалгуур болдог.

Cискогийн сертификатын шатлал:
№1 №2 №3
CCVP CCIE Voice
CCENT CCNA CCNP CCIE Routering+Switching
(ICND1 ICND2) CCSP CCIE Security

2001 оноос ємнє шууд CCNA-гийн їнэмлэх олгох шалгалт нэг авдаг байсан бол CCENT гарч ирснээр ICND1 болон ICND2 гэсэн хоёр шалгалт авдаг болсон. Єєрєєр хэлбэл, энэ хоёр шалгалтыг хоюуланг нь єгч байж CCNA-гийн їнэмлэхтэй болно. Эхний шалгалтыг єгєєд тэнцвэл дараагын шалгалтанд 3 жилийн дотор орж тэнцэх ёстой.

CCNP нь Routing & Switching -ын талаар ба дєрвєн шалгалттай.
CCSP нь нууцлалын талаар ба таван шалгалттай.
CCVP нь таван шалгалттай.
CCIE Routing+Switching нь хоёр шалгалттай.
Миний ойлгож байгаагаар Монголд зєвхєн CCNA –ын сургалт болон шалгалт явагддаг.

Хэрвээ та CCIE-гийн їнэмлэх (expert) авбал докторын зэрэг хамгааллаа л гэсэн їг (маш хїнд). Ихэнх хїмїїс CCNA-ийн дараагаар CCNP-г єгдєг. www.cisco.com/certification хаягаар нэмэлт мэдээллїїдийг аваарай.

CCENT шалгалтанд бэлтгэхдээ дараах зїйлїїдийн талаар мэдлэг, ойлголттой болсон байх хэрэгтэй:
• Сїлжээгээр дамжиж байгаа єгєгдлїїдийн урсгалыг тайлбарлаж, юунд хэрэгтэй байдаг талаар тодорхой ойлголттой болох
• Жижиг switched сїлжээг зохион байгуулах
• Хаяглалт болон бусад їйлчилгээнїїдийг тохируулах
• Жижиг routed сїлжээг зохион байгуулах
• Утасгїй сїлжээ болон WAN холболтын тодорхой ойлголттой болох
• Сїлжээний їндсэн нууцлал хамгаалалтыг хийх
CCNA-г эхлэн суралцагсдад єгєх зєвєлгєє:
• Давт, давт, давт. Учир нь CCNA-ын хичээл нь онолын мэдлэгээс гадна команд, тохиргоонуудыг гартаа оруулсан байх шаардлагатай (дадлага чухал байдаг!).
• CCNA-ын хичээлийг їзэж байх явцдаа тэмдэглэл хєтєл. Уг хичээлээр маш их шинэ ойлголтууд, командуудыг їздэг. Тэмдэглэлгїйгээр тэр бїгдийг эргэж санана гэдэг хэцїї.
• Єєртєє дадлага хийх router худалдаж ав. Сиско суралцагчиддаа зориулан дадлага хийх програм гаргасан (Packet Tracer). Хэдий тийм ч жинхэнэ router-ыг орлож чадахгїй. Їнэ гайгїйтэй бас хичээлээр їзэж байгаа тохиргоонуудыг хийж чадахуйц. Тухайлбал, 851w болон 2514 маркын router-їїд боломжын їнэтэй.

ССNA сертификатын шалгалтанд бэлтгэгчидэд єгєх зєвєлгєє:
• www.cisco.com/certification -сайтаас CCNA-ын шалгалт ямар сэдвїїдїїдээр авах, CCNA Prep Center зэрэг мэдээллїїдийг харж болно. 2 долоо хоногын ємнє VUE (www.vue.com) албатай холбогдож шалгалт єгєх хугацаагаа товлоорой. Мєн CCNA Prep Center-ын булангаас Exam Interface Tutorial-аас шалгалт ямар загвараар явагдахыг харж болно.
• Шалгалт эхэлхээс 10-15 минутын ємнє ирэх
• Хэд хэдэн хуудас цаас бэлдэж орно.
• Exam tutorial –ыг эхэлж бєглє (15минут)
• Сискогын шалгалтыг тухай бїр нь нягталж бєглє, учир нь ємнєх асуултруу буцаж болдоггїй. Simulations –д 10 минутаас илїї хугацаа зарцуулах хэрэггїй. Бїх асуултууд адилгїй.
• Эцэст нь хэзээ ч бїї бууж єг (Cisco-ын шалгалтанд хэр баргын аавын хїї тэнцээд байдаггїй. Энэ удаад амжилтгїй боллоо ч бэлтгэж байгаад дахиж єгєєрэй)

Эх сурвалж

CISCO CATALYST 2900 SWITCH, VLAN үүсгэх, тохиргоо хийх

Зорилго:
Cisco catalyst switch дээр VLAN (Виртуаль сүлжээ) үүсгэх, түүнийг удирдах, тохиргоо хийх үндсэн мэдлэг олж авах.
Үндсэн ойлголт:
VLAN гэдэг нь switch доторх логик бүтэцтэй сүлжээ. Үүнийг сүлжээний логик хуваалт гэж ойлгож болно. Энэ нь cisco-гийн switch-үүд болон бусад management switch-үүд дээр тохиргоо нь хийгддэг. Ялгаатай VLAN-д байгаа хэрэглэгчүүд өөр хоорондоо холбогдох боломжгүй байдаг.
VLAN-г үүсгэсэнээр сүлжээгээр дамжих өгөгдлийн нууцлал мөн хэрэглэгчдийн хязгаарлалт зэргийг хийж болно.
Эдгээр олон VLAN-гууд өөр хоорондоо өгөгдөл дамжуулахын тулд 3-р түвшний замчлагч төхөөрөмж буюу түүнтэй адил төхөөрөмж ашиглана.
өөрөөр хэлбэл VLAN-уудын хооронд IP замчлал байх шаардлагатай.
VLAN дотроо:
•Static
•Dynamic
Static
Үүсгэх нь голчлон port-based VLAN гэж нэрлэгддэг. өөрөөр хэлбэл тухайн нэг порт дээр залгагдсан хэрэглэгч тухайн портод харгалзах VLAN-д харъяалагдана.
Dynamic
Тухайн хэрэглэгчийн хаягийн байдлаас шалтгаалан аль VLAN-д хамааруулахыг шийдэнэ.


Cisco switch-д өөр дээр нь Interface VLAN 1 гэсэн virtual сүлжээ үүссэн байдаг ба administrator өөрөө VLAN үүсгээгүй тохиолдолд автоматаар VLAN 1 гэсэн virtual сүлжээнд компьютерүүд нь холбогдоно. Switch дээр үүсгэсэн VLAN сүлжээнд IP хаяг олгож болох бөгөөд ингэснээр түүнийг cүлжээгээр удирдах боломжтой болдог.

cisco switch нь 3 төрлийн порттой.
•Ethernet порт нь 10mbps
•FastEthernet порт нь 100mbps
•Gigabit Ethernet порт нь 1000mbps хурдтай.
Switch-рүү хандах горимууд
Console портоор switch-рүү хандан түүнийг дараах хэдэн горимд байлгаж болно. Горим болгон өөр өөрийн функцүүдтэй.
• User EXEC mode: Энэ горимоос хэрэглэгч switch-ийн зарим мэдээллийг авах ба ямарч өөрчлөлт хийж чадахгүй.
Prompt: Switch>
• Privileged EXEC mode: Энэ горим нь коммандын тест ба тохируулгын ажиллагаа, switch-ийн детальчилсан ажиллагааг шалгах, тохируулгын горимд хандах боломжийг өгдөг.
Prompt: Switch#
• Setup mode: Энэ горим нь интерактив шууд холболтыг console дээр бий болгож анхан шатны тохируулгыг хийх боломжийг олгодог.
Prompt: Switch(config)#
• Global configuration mode: Энэ горим нь энгийн тохиргооны асуудлуудыг хэрэгжүүлэх one-line коммандуудыг гүйцэтгэдэг.
Prompt: Switch(config-mode)#

Switch программчлахад ашиглагдах зарим коммандууд

Коммандууд Тайлбар
User EXEC mode:
Enable Switch-рүү хандан идэвхижүүлэх
Telnet Сүлжээгээр хандах
Connect Terminal-ийн холболтыг нээх
Ping Холболтыг шалгах
Logout EXEC mode-оос гарах
Exit EXEC mode-оос гарах
Help Тусламж авах
Privileged EXEC mode
Write memory Бичсэн тохиргоог хадгалах
Show version Switch-н программ хангамжийн хувилбарыг харах
Show memory Санах ойн төлөвийг харах
Show flash Санах ой дахь тохируулгын агуулгыг харах
Show running-config Идэвхижсэн тохируулгыг харах
Show configuration Бүх тохируулгыг харах
Configure terminal Терминалын тохиргоо хийх
Exit/end Гарах
SETUP mode
Hostname Терминалд нэр олгох
Interface FastEthernet{port} Терминалд port дугаар олгох
Mac-address-table Mac address харах
No Үгүйсгэх комманд
Service password encryption Password нууцлах
Shutdown Интерфейсийг унтраах,( идэвхгүй болгох
Exit/end Гарах
IP address {IP} {sгbnet} IP,Subnet олгох
Global configuration mode
Switchport access {vlan id} Port-д virtual id олгох
Speed {10|100|auto} Port-ны хурдны тохиргоо
Duplex {full|half|auto} өгөгдлийн урсгалын чиглэл заах
Exit/end Гарах

VLAN үүсгэхэд шаардагдах зүйл:
- DB-9 эсвэл DB-25 adapter
- Rollover кабель
- Cisco catalyst 2900 switch
- LAN сүлжээ үүсгэх хэрэглэгчийн компьютерүүд
- Packet Tracer программ

Гүйцэтгэх дараалал:
Энэ лабораторийн ажлаар VLAN-г хоёр аргаар гүйцэтгэ.
1. PACKET TRACER программ дээр, дор дурьдсан дарааллын дагуу ажлаа гүйцэтгэ.
2. CISCO CATALYST 2900 SWITCH дээр, HYPER TERMINAL программын тусламжтайгаар дараах ажлыг гүйцэтгэ.
• Switch- ээ удирдах компьютертэй холбох
• Switch- тэйгээ хэрэглэгчийн компьютер холбох
• Switch-ээ програмчлан virtual сүлжээ үүсгэх
• Үүссэн virtual сүлжээгээ шалгах. Өгөгдөл дамжуулах
Даалгавар 1: Дараах зургийн дагуу компьютерүүдэд IP хаяг болон Subnet mack-уудыг олгож VLAN сүлжээг зохион байгуул.









Даалгавар 2: Дараах зургийн дагуу компьютерүүдэд IP хаяг болон Subnet mack-уудыг олгож VLAN сүлжээг зохион байгуул.





Алхам1.
Switch-ны console портыг компьютерийн serial портонд DB-9 эсвэл DB-25 adapter-ийн тусламжтайгаар rollover кабелиар холбоно.
Алхам2.
Start->Accessories-> Communicatios->Hyper terminal програмыг нээн доор дурьдсан сериал портны тохиргоо хийнэ.
o Bit per second (baud): 9600
o Data bits: 8
o Parity: None
o Stop bits: 1
o Flow Control: Xon/Xoff
Алхам3.
Hyper terminal програм дээр switch-ээ програмчлах
Жишээ ¹1 Терминалд нэр олгох.
switch1>enable
Password: cisco
switch1#configure terminal
switch1(config)#hostname Lab3
Lab3(config)#exit
Жишээ ¹2 Password нууцлах ба ил гаргах.
Lab3>enable
Password: cisco
Lab3#configure terminal
Lab3(config)#no service password-encryption
Lab3(config)#exit
Lab3#
Lab3#write memory
password-аа нууцлахдаа
Lab3(config)# service password-encryption
Жишээ ¹3 VLAN үүсгэх.
Lab3>enable
Password:cisco
Lab3#configure terminal
Lab3(config)#interface FastEthernet 0/1
Lab3(config-if)#switchport access vlan 2
Lab3(config-if)#end
Lab3#write memory
Lab3#
Жишээ ¹4 LAN-д IP болон Subnet маск олгох
Lab3>enable
Password: cisco
Lab3#configure terminal
Lab3(config)#interface vlan2
Lab3(config-subif)#ip address 192.168.2.1 255.255.255.0
Lab3(config-subif)#exit
Lab3(config)#exit
Lab3#write memory
Алхам4.
Үүсгэсэн VLAN сүлжээгээ PING коммандаар шалгах.






















Лабораторийн ажил ¹ 4
CISCO 2600 ROUTER ашиглан LAN сүлжээнүүдийг зохион байгуулах
Зорилго:
Энэ лаборторийн ажлаар LAN сүлжээнүүдийг хэрхэн router-тэй холбох талаар судална
Үндсэн ойлголт:
Рутерын төхөөрөмжийн үндсэн үүрэг нь Интэрнэт сүлжээг бүрдүүлэгч локаль ба глобаль сүлжээнүүдийн хооронд мэдээлэл дамжуулахдаа IP хаягийг ашигладаг замчлагч төхөөрөмж юм. Рутер нь OSI-ийн 3-р түвшинд хамаарна. Өөрөөр хэлбэл логик хаяг дээр тулгуурлан өгөгдлийг замчлана гэсэн үг.
Рутер сүлжээнээс гарч байгаа болон орж байгаа мэдээллийг хамгийн дөт замаар хүлээн авуурт хүргэх үүрэгтэй.
Рутер нь тухайн сүлжээнд холбоотой байгаа портыг уг сүлжээний төхөөрөмж гэж үздэг учир өөрийн портуудад холбоотой байгаа сүлжээнүүдийн IP хаягийг агуулсан хүснэгтийг үүсгэдэг. Үүнийг өгөгдлийн багцын замыг тодорхойлдог чиглүүлэл буюу замчлалын хүснэгт гэж нэрлэдэг. Оролтын нэг портоос орж ирсэн багцын толгойн мэдээллийг эхлээд уншиж, эх үүсгүүрийн болон хүлээн авуурын хаягийг тодорхойлоод замчлалын хүснэгтэнд хадгална. Замчлалын хүснэгтээр хүлээн авуур хүрэх хамгийн дөт зайг тодорхойлон гаргасны үндсэн дээр тухайн өгөгдлийн багцыг дараагийн төхөөрөмж рүү дамжуулна. Энэ нь дамжууллын өндөр хурдад ажиллах бололцоотой. Интернэтийн дэд сүлжээ бусад дэд сүлжээнүүд рүүгээ хандах өөрийн гэсэн гарцтай, рутер нь сүлжээний интернэт сүлжээ рүү гарах хаалга нь болж өгнө.
Рутер сүлжээ хооронд мэдээллийг дамжуулахын тулд хувааж багцалдаг. Багцлагдсан мэдээллийг пакет буюу багц мэдээлэл гэдэг.
Уг өгөгдийн багцын фрейм нь хэрэглэгчийн өгөгдлөөс гадна үүсгүүр ба хүлээн авах компьютерийн IP хаяг, нэмэлт битүүдийг агуулж байна.
Рутерын төхөөрөмж нь IP протоколоор ажилладаг учир илгээж буй багцын хүлээн авах хэсгийн IP хаягийг шалгаж, хамгийн дөт замыг сонгон дараагийн рутер луу илгээдэг. Дамжиж буй багц нь нэг сүлжээ дотроо эсвэл аль нэг өөр сүлжээ рүү явж буй эсэхийг IP хаягаар ялгадаг.
Рутерын жишээнд CISCO-фирмийн ихэнх рутерын төхөөрөмжүүдийг нэрлэж болно. Гол онцлог нь рутер программын удирдлагатай.





ROUTER- рүү хандах горимууд
Console портоор рутер лүү хандан рутерийг дэрээхь хэдэн горимд байлгаж болно. Горим болгон өөр өөрийн функцүүдтэй.
•user EXEC mode: энэ горимоос хэрэглэгч рутерийн зарим мэдээллийг авах ба ямарч өөрчлөлт хийж чадахгүй.
Prompt: Router >
• privileged EXEC mode : энэ горимд коммандын тест ба тохируулгын ажиллагааг, рутерийн детальчилсан ажиллагааг шалгах, тохируулгын файлын шилжүүлэг ба тохируулгын горимд хандах боломжийг өгдөг
Prompt: Router#
• setup mode: энэ горим нь интерактив шууд холболтыг console дээр бий болгож анхан шатны тохируулгыг хийх боломжийг олгодог.
• global configuration mode : энэ горим нь энгийн тохиргооны асуудлуудыг хэрэгжүүлэх one-line коммандуудыг гүйцэтгэдэг.
Prompt: Router (config)#
• other configuration modes : эдгээр горимууд илүү детальчилсан multiple-line тохирууллагыг хангадаг.
Prompt: Router (config-mode)#
• RXBOOT mode: энэ нь хэрэгжүүлэгч горим ба нууц үг сэргээх зэрэгт ашиглагддаг.
Бид Cisco компаны сургалтын симуляцийн программ ашиглан рутерийн анхан шатны тохирууллага хийнэ.
Шаардагдах зүйлс:
- DB-9 эсвэл DB-25 adapter
- Rollover кабель
- Cisco 2600 Router
- LAN сүлжээ үүсгэх хэрэглэгчийн компьютерүүд
- Packet Tracer программ
Энэ лабораторийн ажлаар рутерыг хоёр аргаар программчла.
1. PACKET TRACER программ дээр, дор дурьдсан дарааллын дагуу ажлаа гүйцэтгэ.
2. CISCO 2600 ROUTER дээр, HYPER TERMINAL программын тусламжтайгаар дараах ажлыг гүйцэтгэ.
Даалгавар 1




PC1 ба PC2-ууд нь 2 өөр сүлжээний компьютерүүд гэж үзэж subnet mask ба IP address олго. PC1-с PC2-н хооронд өгөгдөл дамжуул.

Даалгавар 2
Дараах зургийн дагуу өөрийн LAN сүлжээнүүдийг байгуулан компьютер ба рутерт IP хаяг болон Subnet mask-г олгож өөр өөр VLAN хооронд өгөгдөл дамжуул.

Даалгавар 2
Дараах зургийн дагуу өөрийн LAN сүлжээнүүдийг үүсгэн компьютерүүд, рутерүүдэд IP болон Subnet mask-уудыг олго.
VLAN 15 -> VLAN 15
VLAN 8 -> VLAN 20

Эдгээр VLAN-гуудын хооронд өгөгдөл дамжуул.
Алхам1.
Router-н console портыг компьютерийн serial портонд DB-9 эсвэл DB-25 adapter-ийн тусламжтайгаар rollover кабелиар холбоно.
Алхам2.
Start->Accessories-> Communicatios->Hyper terminal програмыг нээн доор дурьдсан сериал портны тохиргоо хийнэ.
o Bit per second (baud): 9600
o Data bits: 8
o Parity: None
o Stop bits: 1
o Flow Control: None
Алхам3.
Hyper terminal/Packet Tracer програм дээр router-ээ програмчлах
Жишээ нь: Router-н fastethernet 0 портонд IP хаяг олгох.
GAD>enable
Password:cisco
GAD#configure terminal
GAD(config)#interface fastethernet 0
GAD(config-if)#ip address 172.16.0.1 255.255.0.0
GAD(config-if)#no shutdown
GAD(config-if)#exit

Router-н Serial 0 портонд IP хаяг олгох (serial 0 порт нь WAN сүлжээний порт).
GAD(config)#interface serial 0
GAD(config-if)#ip address 172.17.0.1 255.255.0.0
GAD(config-if)#clock rate 56000
GAD(config-if)#no shutdown
GAD(config-if)#exit


Лабораторийн ажил ¹ 5
WAN сүлжээнд дэхь рутерийн үүрэг, WAN сүлжээний холболт, сүлжээний замчлал
Зорилго:
Рутерийн бүтэц , ажиллагааны горимуудыг судлах
Рутерийн анхан шатны тохирууллага хийх
Рутерт статик замчлал талаар дадал эзэмших
Эзэмших дадал:
Рутерийн анхан шатны тохирууллага хийх чадвартай болох ба IP хаягийн хуваарьлалт, глобаль сүлжээний бүтцийн илүү ойлгоцтой болно

Хэрэглэгдэх төхөөрөмж:
Cisco router-үүд, рутерийн симуляцийн программ, hyper terminal программтай компьютерууд.
Router нь микрокомпьютерийн нэгэн хэлбэр ба хамгийн зөв зам тодорхойлох, багцуудыг хоёр өөр сүлжээ хооронд коммутацлахыг удирдах үүргийг гүйцэтгэдэг. Өөрийн гэсэн үйлдлийн системтэй (IOS - Internetworking Operating Software).

Router-ийн дотоод бүтцийг нь авч үзвэл:
• RAM/DRAM замчлалын хүснэгт хадгалах, хурдан коммутацлах, багцыг буферлэл, багцын дараалал хүлээж авах. RAM нь мөн түүнчлэн рутерийг ассан үед ачаалсан кофигурацийн файлыг түр хадгалдаг.
• NVRAM (тогтмол) nonvolatile RAM, рутерийн backup/startup конфигурацийн файл хадгаладаг. Хүчдэл байх байхгүй үед мэдээллийг хадгаладаг.
• Flash дахин программчлах арчигдах ROM . Үйлдлийн системийн файл болон микрокодуудыг авч явдаг. Мөн түүнчлэн өмнөх программын хувилбараа арилгахгүйгээр нэмэлт хийж болдог.
• ROM төхөөрөмж асаах үеийн оношлогоо, bootstrap программ , үйлдлийн системийн програымм хангамжийг хадгалдаг.
• Интерфейсүүд рутер лүү багцуудыг оруулах гаргах сүлжээний холболтууд
Рутерийн тохируулгыг харах командууд




Дараах жишээ авч үзэе. Хоёр рутерыг WAN сүлжээнд буюу Serial port-оор нь холбоход заавал замчлал (ip route) хийж өгөх хэрэгтэй. Рутерыг хоёр янзаар замчилна
• Static route
• Dynamic route
Бид энэ лабораториор static замчлалын аргыг үзэе.
IP Route: (Destination network subnet mask Next hop address) эдгээрийг зааж өгнө.






Router Ulaanbaatar Router Erdenet
Router type 2600 Router type 2600
E0 = 202.179.10.1 E0 = 94.131.25.1
S2 = 204.204.11.1 S2 = 204.204.11.2
SM= 255.255.255.0 SM= 255.255.255.0


1. Ulaanbaatar router дээр ip route хийх

Ulaanbaatar>enable
Ulaanbaatar #configure terminal
Ulaanbaatar (config)# ip route 94.131.25.0 255.255.255.0 204.204.11.2
Ulaanbaatar (config)#end
Ulaanbaatar #write memory

2. Erdenet router дээр ip route хийх

Erdenet >enable
Erdenet #configure terminal
Erdenet (config)# ip route 202.179.10.0 255.255.255.0 204.204.11.1
Erdenet (config)#end
Erdenet #write memory


Даалгавар 1



Жишээ нь:
Router> enable (рутерт хандан идэвхижих)
Router# show version(рутерийн программ хангамжийн хувилбар харах)
Router# show memory (рутерийн санах ойн төлөвийг харах)
Router# show flash (flash санах ой дахь тохируулгын агуулгыг харах)
Router# show running-config (идэвхижсэн тохируулгыг харах)
Router# configure terminal (терминалын тохиргоо хийх горим руу орох)
Router(config)# hostname (word). (терниналд нэр олгох)
Router(config)# enable secret cisco(терминалын нууц үгийг хийх)
Router(config)# line console 0(console портын хандалтын нууц үг хийх)
Router(config-line)# password cisco (нууц үг нь cisco)
Router(config-line)# CTRL+Z (хийсэн тохируулгыг бичлэгийг идэвхижүүлэх)шинэ комманд өгөх болгонд энэ үйлдлийг хийж байх хэрэгтэй
Router # configure terminal

Router(config)# line vty 0
Router(config-line)# password cisco
Router(config-line)# CTRL+Z
Router # configure terminal
Router(config)# interface ethernet 0(Ethernet порт 0ийн тохиргоо руу орох)
Router(config-if)# ip address 192.168.10.1 255.255.255.0 (портод IP хаяг олгох)
Router(config-if)# no shutdown (портыг байнгын идэвхитэй байлгах)
Router(config-if)# CTRL+Z
Router# write memory (шинэ тохируулгын утгуудыг санах ойд хадгалах)

Кабелийн үндсэн хэмжилт CISCO CATALYST 2900 SWITCH, VLAN үүсгэх, тохиргоо хийх

Баасан, 2008 оны 4-р сарын 4 | Нийтлэсэн Дэлгэрдалай
Лабораторийн ажил ¹ 01
1.1 Кабелийн үндсэн хэмжилт
Зорилго:
Кабель тестерийг (FLUKE DSP4000) ашиглан straight through (шууд), crossover(солибсон) холболтоор холбогдсон кабелиудад хэмжилт хийж тэдгээрийн холболт зөв хийгдсэн эсэхийг шалгана.
Үндсэн ойлголт:
UTP Ethernet cable: Кабель нь сүлжээний бүтэц ба түүнийг зохион байгуулахад шаардагддаг чухал хэсгүүдийн нэг юм. Сүлжээний үүсэх проблемүүд болон уг проблемийг шийдвэрлэхэд зарцуулах хугацааг багасгах үндсэн хүчин зүйл нь кабелийн чанар ба түүний холболтууд болно.
UTP зэсэн кабель нь өнөөгийн Ethernet сүлжээнд өргөн хэрэглэгдэж байна. Энэ кабель нь CAT3,CAT5,CAT5e,CAT6 гэх мэт олон төрөлд ангилагддаг. Эдгээр нь бүгдээрээ адил 8 утаснаас тогтох ба RJ45 коннектор ашигладаг. Сүлжээнд хэрэглэгддэг уг UTP кабель ихэвчлэн шууд(straight) ба солбисон(crossover) холболттой байдаг.
Кабель тестер: UTP кабелийн хэмжилтэд зориулсан RJ45 коннектор холбогдох оролттой, кабель дахь 8 утас тус бүрийн холболтыг зөв эсвэл буруу тогтсон эсэхийг шалгаж хянах дэлгэц дээр гаргана. Мөн кабелийн урт, унтралт зэрэг хэмжилтүүдийг гүйцэтгэдэг.
Шаардагдах зүйл:
-Кабелийн тестер
-Кабелиуд
Гүйцэтгэх дараалал:
Кабелийн тестерийн заавартай танилцаж хэмжих кабелийнхаа үзүүрүүдийг зохих үүрүүдэд хийнэ. Хэмжих кабелийн нэг төгсгөлийн RJ45-ийг тестерийн UTP/FTP үүр уруу хийж тестерийг асаана. Бүх утаснууд тасраагүй богино холболт болоогүйг шалгана. (Жич: Энэ нь pin тус бүрийг pin-тэйгээ холболт зөв тогтсон эсэхийг шалгахгүй.)
Алхам 1: 1-р кабелийг тестерийн RJ45 үүр уруу хий.
А. Кабелийн өнгө эсвэл дугаар:
Б. Кабелийн төрөл:
В. Кабелийн холболтийн төрөл:
Г. Кабелийн урт:
Д. Холболт тогтсон эсэх:

1.2 Шууд (Straight) холболттой кабель
Зорилго:
Компьютерээс Hub/Switch хоорондох холболтод зориулагдсан (straight) шууд холболттой Ethernet кабелийг T568-B (эсвэл T568 A) стандартаар бий болгох.
Үндсэн ойлголт:
Энэ лабораторийн ажлаар шууд холболттой CAT5 ангиллийн UTP Ethernet сүлжээний кабелийг үүсгэж түүний 8 утасны холболтууд нь зөв тогтсон эсэхийг шалгах хэмжилт хийнэ. Шууд холболт гэдэг нь кабелийн нэг үзүүр дэх 1-p утасны өнгө нөгөө төгсгөл дэх 1-р утасны өнгөтэй ижил байна. Гэх мэтчилэн 2,3,...8 утаснуудын хувьд мөн адил байна. Эдгээр холболтууд нь 10Base-T Ethernet-д зориулагдсан EIA/TIA 568-B эсвэл A стандартын дагуу хийгдэнэ. Уг стандартад кабелийн ямар өнгийн утаснууд RJ45 коннекторын аль pin-ий холбогдохыг заадаг. Компьютерийн сүлжээ карт ба Hub/Switch-уудын хоорондох зай 99 м-ээр хязгаарлагддаг. Шууд холболттой кабелийн нэвтрүүлэх хүлээн авах утаснуудыг солилцон залгах үйлдлийг Hub эсвэл Switch дээр гүйцэтгэнэ. 10/100 Base-T Ethernet сүлжээнд кабелийг 8 утасны 4 нь, 1000 base-T Ethernet сүлжээнд бүгд холболтод ашиглагдана.
Шаардагдах зүйл:
- 0.6-0.9м CAT5 кабель (групп бүрт)
- 4 RJ 45 коннектор (групп бүрт)
- RJ-45 хазагч бахь (RJ45 коннектор+ кабель)
- Кабель таслагч
- Кабель тестер
Гүйцэтгэх дараалал:
Алхам1. T568A эсвэл B стандартуудын аль нэгийг сонгох
-Хангалттай урттай кабель авах хэрэв тухайн бий болчихсон сүлжээнд зориулж шууд холболттой кабель үүсгэх гэж байгаа бол уг сүлжээнд ямар стандарт ашигласныг мэдэх
- Кабелийн 2 төгсгөл дэх 8 утасны өнгүүд коннекторын 8 pin-ийн өнгүүдтэй харгалзан ижил байна.
-Уг кабель нь PC->wallpanel, wire closet->hub/switch, pc->hub/switch хооронд ашиглагдана.
Алхам 2:Доорх таблиц ба диаграммыг ашиглан T568-B стандартын дагуу шууд холболттой кабелийг үүсгэнэ.
T568-B Cabling
Pin# Pair# Function Wire Color Used with 10/100 BASE-T Ethernet? Used with 100 BASE-T4 and 1000 BASE-T Ethernet?
1 2 Transmit White/Orange Yes Yes
2 2 Transmit Orange/White Yes Yes
3 3 Receive White/Green Yes Yes
4 1 Not used Blue/White No Yes
5 1 Not used White/Blue No Yes
6 3 Receive Green/White Yes Yes
7 4 Not used White/Brown No Yes
8 4 Not used Brown/White No Yes
Шууд холбогдлыг үүсгэх дараалал:





1. Төхөөрөмжүүд эсвэл төхөөрөмж флагийн хоорондох зайг тодорхойл. Тэгээд түүн дээр хамгийн багадаа 0.3 м нэм. Кабелийн max урт нь 3 м, стандарт урт нь 0.15м ба 0.25м
2. Тодорхойлсон уртын дагуу кабелаа таслан ав.
3. Кабелийн төгсгөлөөс 5см-ийн хэмжээтэй бүрхүүлийг сугалж авах.
4. Цухуйж гарсан 4 хос утсын T568-B стандартын дагуу дарааллуулж хос хосоор нь байрлуул.
5. 568-B стандартын утаснуудын өнгийн хуваарилалтын дагуу ногоон болон хөх хосуудын сонгож зохих байрлалд нь байрлуул.
6. 8 утсаа тэгшилж шулуун болгоод бүрхүүл кабелийн үзүүрээс
1.2см-1.3см хэмжээтэйгээр тасалж утасны үзүүрүүдийг тэнцүүлнэ. Утаснууд зөв дараалалдаа байгааг мөн хооронд нь салгасан хосуудын хооронд зай хамгийн бага (хоорондох шуугианыг багасгах) байгааг шалга.
7. RJ-45 коннекторыг кабелийнхаа төгсгөлд байрлуул, улаан шаргал
утас коннекторын эхэнд байрлах ёстой.
8. Кабелийг зөөлхөн түлхэж утасны үзүүрүүдийг коннекторын зэс флагад
тулгаж байрлуул. Ингээд утаснуудын дараалал зөв кабель сул хөдөлгөөнгүй байвал бахиар коннекторыг хазаж , холболтыг үүсгэнэ.
9. 3-8 алхмуудыг давтан, кабелийн нөгөө төгсгөлд коннекторыг залгаж шууд холболттой кабелийг бий болгоно.
10. Үүсгэсэн кабелиа FLUKE тестерээр шалга.

1.3(Crossover) Солбисон холболттой кабель
Зорилго:
Компьютер компьютер, switch to switch холболтод ашиглагддаг солбисон холболттой Ethernet кабелийг T658-B эсвэл A стандартаар үүсгэх.
Үндсэн ойлголт:
Энэ лабораторийн ажлаар CAT-5 UTP Ethernet солбисон холболттой кабелийг үүсгэх, түүн дээр хэмжилт хийнэ. Энэ кабелийн хувьд кабелийн нэг үзүүр дэх 2, 3-р хос утаснууд, нөгөө үзүүртэй инверслэгдэж (солбицон) холбогддог. Солбисон кабелийн утаснуудыг холболт нь нэг үзүүртэй EIA/TIA 568-B, нөгөө үзүүртэй 568-А стандартуудын дагуу хийгдэнэ.
Хэрэв солбисон кабель, Hub-ууд эсвэл switch-үүдийн хооронд холбогдож байвал түүнийг backbone кабель гэж нэрлэдэг. Ингэж backbone кабелиар ашиглагдахаас гадна бага хэмжээний LAN-д тусгаарлагдсан компьютерүүдийг эсвэл сервер компьютерийг Hub-гүйгээр холбоход хэрэглэнэ. Хэрвээ 2-оос дээш компьютерүүдийг холбохоор бол Hub эсвэл Switch хэрэгтэй болдог.
Гүйцэтгэх дараалал:
Дараах таблиц, диаграмм, алхмуудыг мөрдөн солбисон кабель үүсгэ. Кабелийн нэг төгсгөл 568В, нөгөө нь 568A стандартаар холболт хийгдэнэ. Энэ нь дамжуулах ба хүлээн авах хосуудыг (2 ба 3-р хосууд) хооронд нь солбицон холбох процесс юм. 10 Base-T,100 BastTx Ethernet-д энэ кабелийн 8 утасны зөвхөн 4 утас нь л ашиглагддаг.
T568-B Cabling
Pin# Pair# Function Wire Color Used with 10/100 BASE-T Ethernet? Used with 100 BASE-T4 and 1000 BASE-T Ethernet?
1 2 Transmit White/Orange Yes Yes
2 2 Transmit Orange/White Yes Yes
3 3 Receive White/Green Yes Yes
4 1 Not used Blue/White No Yes
5 1 Not used White/Blue No Yes
6 3 Receive Green/White Yes Yes
7 4 Not used White/Brown No Yes
8 4 Not used Brown/White No Yes


1. Төхөөрөмжүүд эсвэл төхөөрөмж флагийн хоорондох зайг тодорхойл. Тэгээд түүн дээр хамгийн багадаа 0.3 м нэм. Кабелийн max урт нь 3 м, стандарт урт нь 0.15м ба 0.25м
2. Тодорхойлсон уртын дагуу кабелаа таслан ав.
3. Кабелийн төгсгөлөөс 5см-ийн хэмжээтэй бүрхүүлийг сугалж авах.
4. Цухуйж гарсан 4 хос утсын T568-B стандартын дагуу дарааллуулж хос хосоор нь байрлуул.(шуугианыг багасгах)
5. 568-B стандартын утаснуудын өнгийн хуваарилалтын дагуу ногоон болон хөх хосуудын сонгож зохих байрлалд нь байрлуул.
6. 8 утсаа тэгшилж шулуун болгоод бүрхүүл кабелийн үзүүрээс
1.2см-1.3см хэмжээтэйгээр тасалж утасны үзүүрүүдийг тэнцүүлнэ. Утаснууд зөв дараалалдаа байгааг мөн хооронд нь салгасан хосуудын хооронд зай хамгийн бага (хоорондох шуугианыг багасгах) байгааг шалга.
7. RJ-45 коннекторыг кабелийнхаа төгсгөлд байрлуул, улаан шаргал утас коннекторын эхэнд байрлах ёстой.
8. Кабелийг зөөлхөн түлхэж утасны үзүүрүүдийг коннекторын зэс флагад тултал байрлуул. Ингээд утаснуудын дараалал зөв кабель сул хөдөлгөөнгүй байвал бахиар коннекторыг хазаж , холболтыг үүсгэнэ.
9. 568А стандартаар 3-8 алхмуудыг давтан, кабелийн нөгөө төгсгөлд коннекторыг залгаж солбицсон холболттой кабелийг бий болгоно.
10. Үүсгэсэн кабелиа FLUKE тестерээр шалга.

1.4 Rollover кабель
Зорилго:
Компьютерыг router/switch-ийн console port-той холбоход зориулагдсан rollover кабелийг үүсгэх.
Үндсэн ойлголт:
Энэ лаб ажлаар CAT5 UTP console rollover кабелийг бий болгож холболт зөв тогтсон эсэхийг хэмжиж шалгана.
Энэ кабель нь дунджаар 3м байх нь дээр боловч 7.6м хүртэл байж болно. Rollover cable нь router/switch-ийн конфигураци хийхийн тулд тэдгээрийн console port-ыг компьютерт холбоход хэрэглэдэг. Rollover кабель нь асинхрон цуваа интерфейсийг ашиглан router/switch-г холбогддог. Кабелийн 2 үзүүрт RJ45 коннекторийг холбох ба нэг үзүүр нь шууд RJ45 коннектороороо router/switch-ийн console port уруу, нөгөө үзүүрийн RJ45 нь DB9 терминал адаптер уруу холбогдож компьютерийн DB9 serial male port уруу холбогдоно. DB9 адаптер нь RJ45 коннекторийг 9 pin-ий female D коннектор болгон хувиргах үүрэг гүйцэтгэдэг. Rollover кабель нь Straight ба Crossover кабелиудаас өөр холболт үүсгэдэг. Кабелийн нэг төгсгөлийг 1-р pin нөгөө төгсгөлийг 8-р pin, 2-7, 3-6… гэх мэт холбогддог. Өөрөөр хэлбэл кабелийн 1 төгсгөл дэх утаснууд нөгөө төгсгөлдөө бүгд инверслэгдэн холбогдоно. Router/switch-тэй Rollover кабель нь хамт ирдэг. Энэ нь компьютерийн serial port-д зориулсан DB9 ба DB25 гэсэн 2 адаптертай байдаг. Кабелийн урт 2.4м байна. Энэ кабелийн үүсгэх зорилго нь уг кабель гэмтэх эсвэл гээгдэхэд түүнийг орлох Rollover кабелийг хийж чаддаг болгоход оршино.

Доорх хүснэгтийг ашиглан асуултад хариул. Энэ кабелийг үүсгэхэд тусламж болно.
RJ-45 rollover and DB9 Adapter.
Router or switch Console port (DTE) RJ-45 to RJ-45 Rollover Cable (left end) RJ-45 to RJ-45 Rollover Cable (right end) RJ-45 to DB9 Adapter Console Device (PC workstation serial port)
Signal From RJ-45 Pin No. To RJ-45 Pin No. DB9 Pin No. Signal
RTS 1 8 8 CTS
DTR 2 7 6 DSR
TxD 3 6 2 RxD
GND 4 5 5 GND
GND 5 4 5 GND
RxD 6 3 3 TxD
DSR 7 2 4 DTR
CTS 8 1 7 RTS
Signal Legend: RTS = Request To Send, DTR = Data Terminal Ready, TxD = Transmit Data, GND = Ground (One for TxD and one for RxD), RxD = Receive Data, DSR = Data Set Ready, CTS = Clear To Send.















Лабораторийн ажил ¹02
Локал сүлжээг суурилуулах ба зохион байгуулах
LAN сүлжээний ойлголт
Өгөгдлийн сүлжээг хамрах хүрээгээр нь
• Локаль сүлжээ буюу дотоод сүлжээ LAN (Local-area network) урт нь 1км.
• Хотын сүлжээ буюу хот доторх сүлжээ MAN (Metropolitan-area network) сүлжээний урт 1км-10км.
• Глобаль сүлжээ буюу тив, улс хоорондын сүлжээ (WAN) Wide-area network гэж ангилна. 10км-с дээш.
Дээрх сүлжээнүүд нэгдэж , дэлхийн мэдээллийн сүлжээ болох Интернэт сүлжээг үүсгэнэ.

Зорилго:
•Control Panel/Network рүү орж сүлжээний тохиргоог тохируулах ба шалгах
•Crossover (солбисон) кабель ашиглан 2 компьютерийг хооронд холбон энгийн локал сүлжээ үүсгэх
•Hub ба Straight (шууд) кабель ашиглан компьютерүүдийг хооронд холбон энгийн локал сүлжээ үүсгэх
•Компьютеруудыг хооронд нь шинэ Workgroup үүсгэн энгийн локал сүлжээ үүсгэх
•Hub-аар холбогдсон mini-LAN (локал сүлжээ)-г Internet-д холбох
•ICMP Ping командыг ашиглан сүлжээнд холбогдсон компьютерүүдийг хоорондхи TCP/IP холболтыг шалгах

Үндсэн ойлголт
Энэ лабораторийн ажлаар компьютерүүдийг хэрхэн холбож энгийн peer-to-peer локал сүлжээ үүсгэх талаар дадлага ажил хийх ба Windows XP үйлдлийн систем ашиглана. Нэг компьютерийн share тавигдсан Folder-ийг нөгөө компьютероос хандана. Энэ ажил нь доорхи 4 хэсэгт хуваагдана.

Дасгал A
Crossover (солбисон) кабелиар нэг компьютерийн сүлжээ картнаас нөгөө компьютерийн сүлжээ карт руу холбож 2 компьютерийг хооронд нь шууд холбоно. Хоёроос олон компьютерүүдийг холбоход HUB шаардлагатай энэ ажлаас харах болно.

Дасгал Б
Хоёр болон түүнээс дээш компьютерүүдийг хооронд нь Straight (шууд) кабель ашиглан HUB-аар холбоно. HUB ашиглахад, холбогдох компьютерүүдийг тоо түүний портны тооноос хамаарна. HUB нь 4,8,16,24 порттой байдаг.

Тайлбар: А ба Б-р дасгалын хувьд холбогдох компьютерүүдийг сүлжээ картны install болон тохиргоо зөв эсэхийг шалга. Мөн TCP/IP протоколын тохиргоонууд, IP address, subnet mask-ыг тус тус шалга.

Дасгал В
Control Panel/System/Computer name дотроос Wordgroup-ын нэрийг өөрчлөх. Сүлжээнд орох бүх компьютерүүд ижил Workgroup-тэй болох ёстойг анхаар. Workgroup-ыг солисон дараа компьютероо restart хий.
My Network Places/ Workgroup-руу орон дээр үүсгэсэн group-д байгаа компьютерүүдийг харж болно.

Дасгал Г
Hub-аар холбогдсон компьютерүүдийг өөр Straight (шууд) кабелиар Switch рүү холбож Internet-т холбоно. Browser ашиглан WEB Site рүү ханд.

Шаардагдах зүйл:
• Сүлжээ карттай компьютерүүд
• Дасгал А: 1 Cat5 Crossover кабель. Компьютерүүдийг HUB-гүй холбоход ашиглагдана.
• Дасгал Б: Ethernet hub (4 or 8 портын) ба straight кабелиуд.
• Дасгал Г: Үүссэн mini-lan сүлжээг Internet-д холбохын тулд Hub-д зориулж нэмэлт 1 straight кабель ашиглагдана.
Энэ лаб-д: 2 компьютерээс тогтох жижиг хэмжээний peer to peer Ethernet LAN-г үүсгэнэ. Алхам бүрт байгаа доорхи асуултуудад хариулах шаардлагатай бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг хянах ба тохируулах болно.
Тэмдэглэл: Алхам 1 ба 2 - нь (Локал сүлжээний физик холболт) ялгаатай хийгдэнэ.
Харин 3-р алхамаас эхлэн ижил ба учир нь эдгээр алхамууд зөвхөн тухайн компьютерүүдэд хамааралтайгаар гүйцэтгэгдэх үйлдлүүд юм.

Алхам 1. Локал сүлжээний холболтуудыг шалгах:
Даалгавар: Кабелиудыг шалгах

Дасгал А: 1 САT5 crossover (солбисон) кабель 2 компьютерийг холбоход ашиглана. СAT5 кабелийн утаснууд зөв холбогдсон эсэхийг шалгана. 2 ба 3 хос утаснууд солбиж залгагдсан байх ёстой.

Дасгал В: компьютер тус бүрээс гарч Hub-д залгагдсан кабелиудыг шалга. Бүх утаснууд шууд холбогдсон байх ёстой.

1. Кабелиуд зөв холбогдсон байна уу?

Алхам 2. Холболтуудыг гүйцэтгэх.
Даалгавар: компьютерүүдийг (В дасгалд Hub-ыг) шалга.

Дасгал А: компьютерүүдэд NIC (сүлжээ карт) зөв install-дсан эсэхийг шалга. Холболтуудыг гүйцэтгэж төхөөржүүдийг асаа.

Дасгал В: 1-р компьютер Hub-ны 1-р портод, 2-р компьютер Hub-ны 2-р портод холбон төхөөрөмжүүдийн тэжээлийг өг. 2 компьютерийн NIC (сүлжээ карт)-д ногоон гэрэл, Hub-ийн 1,2-р портод ногоон гэрэл асаж байгаа эсэхийг шалга. Хэрвээ ногоон гэрлүүд асахгүй бол кабелийн холболт эсвэл кабелийн утаснуудын холболт буруу байна.

1. NIC-ийн properties дэлгэцэнд юу гарч байна?

Алхам 4: ТСР/IP protocol-ийн тохиргоог шалгах.
Даалгавар: Control Panel->Networks->LAN connection Properties руу орж TCP/IP protocol-ийг сонгож properties товчлуурыг дар. IP address ба subnet mask-ийг шалга.
Тайлбар: The IP хаяг, subnet mask-ыг бичиж ав. Тэгээд С ангилалын сүлжээний IP хаяг өг. Subnet mask нь 255.255.255.0 (default ) байна.

1. IP хаяг ба Subnet mask тавигдсан уу?

Алхам 5: IPCONFIG коммандыг ашиглан ТCP/IP protocol-ийн тохиргоог шалга.
Даалгавар: Start->Accessories->Command Prompt-руу орж Ipconfig коммандыг гүйцэтгэ.

Work station 1 Name: Work station 2 Name:
IP address: IP address:
Subnet Mask: Subnet Mask:
Default gateway Default gateway

Aлхам 6: Net send коммандаар сүлжээнд холбогдсон компьютерүүдэд мэссэж илгээх.
Даалгавар: Net send коммандыг ашиглан Start->Accessories->Command Prompt орж Net send IP address(холбогдсон РС-ны IP хаяг) коммандыг гүйцэтгэ.

Aлхам 7: Ping командаар сүлжээний холболтыг шалгах
Даалгавар: Ping командыг ашиглан үндсэн TCP/IP хоболтыг шалга. Start->Accessories->Command Prompt орж Ping IP address(холбогдсон РС-ны IP хаяг) коммандыг гүйцэтгэ.

1. Ping коммандын үр дүнг бич.

Aлхам 8: Windows Networking options
Даалгавар: Сүлжээний тохиргоог шалгах. Control Panel->Networks->LAN connection Properties орж доорхи сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсгүүд тохируулсан эсэхийг шалгах.
•TCP/IP protocol
•The NIC adapter
•Microsoft Networks client
•File and Printer sharing for Microsoft Networks
Мөн дээр дурдсанаас өөр адаптер, протоколууд уг жагсаалтанд байх энэ лабораторид тэдгээр нь шаардлагатай бус.

Adapter (NIC)
Protocol (TCP/IP)
Client (for Microsoft Networks)
Other adapters/protocols/clients

Aлхам 9: Sharing folder үүсгэх, шалгах.
Даалгавар: Windows Explorer руу орж /Testfolder/ folder үүсгэж, share тавь. My Network Places руу орж Sharing folder-ыг шалга.
1. Sharing folder-т хандаж болж байна уу?

Нээлттэй системийн тухай ойлголт ба стандартчилал

Стандартчилалын ашигтай тал нь компьютерын сүлжээнд онцгой ач холбогдолтой байдаг. Сүлжээний мөн чанар нь төрөл бүрийн төхөөрөмжийг нэгтгэхэд байдаг тул тэдгээрийн таарамжийн асуудал хурцаар тавигдана. Бүх үйлдвэрлэгчдэд сүлжээний төхөөрөмж үйлдвэрлэх ерөнхий дүрэм мөрдүүлэхгүйгээр сүлжээ байгуулах асуудал хүндрэлтэй болж байсан. Ийм учраас компьютерын хөгжлийн гол түлхүүр нь стандартчлал болж байсан ба ямар ч шинэ технолог харгалзах стандартаар батлагдаж байж хэрэглээнд нэвтэрдэг байна.
Компьютерийн сүлжээнд стандартчлалын үндэс нь сүлжээний харилцан үйлчлэлийн хэрэгслийг бүтээхэд олон түвшинт арга хэрэглэх явдал байдаг.
Олон түвшинт арга.Протокол.Интерфейс.Протоколын стек.
Сүлжээн дэх төхөөрөмжүүдийн хоорондох харилцан үйлчлэлийг зохион байгуулах нь нэлээд хүнд асуудал байдаг. Хүнд асуудлуудыг шийдэхийн тулд задаргаа хийх арга буюу нэг хүнд асуудлыг хэд хэдэн хялбар асуудлууд буюу хэсэгт хуваадаг.
Зураг 1.20 Асуудлыг задлах
Задлах ажиллагаа нь өөрийн асуудлаа шийдэж буй хэсэг бүрийн үүргийг тодорхойлоход болон тэдгээр хэсгүүдийн хоорондох интерфейсийг (харилцааг) тодорхойлоход оршино. Үүний үр дүнд асуудлын логик хялбарчлалд хүрэхээс гадна хэсэг бүрийг бусдаас нь хамааралгүйгээр тус тусад нь өөрчлөх боломжтой болох юм.
Задаргааны үед ихэвчлэн олон түвшинт аргыг хэрэглэдэг. Үүний тулд хэсгүүдийг түвшинд хуваана. Түвшнүүд нь шатлал үүсгэх ба өөрөөр хэлбэл дээд болон доод түвшнүүдэд хуваагдана.
Зураг 1.21 Олон түвшинт арга – асуудлын шатлалыг үүсгэх
Түвшин бүрд байгаа хэсгүүд нь өөрийн асуудлыг шийдэхийн тулд зөвхөн доод түвшний хэсгүүдэд хүсэлт гаргадаг байхаар зохион байгуулагдсан байна. Мөн нөгөө талаас нэг түвшинд байгаа хэсгүүд нь ажлынхаа үр дүнг зөвхөн дээд түвшний хэсгүүдэд дамжуулах ёстой. Ийм шаталсан задаргаа нь түвшин бүрийн үүрэг, тэдгээрийн хоорондын интерфейсийг тодорхойлсноор хийгдэнэ. Интерфейс нь доод түвшний дээд түвшиндээ үзүүлж буй функцуудын нэгдэл юм. Шаталсан задаргааны үр дүнд түвшнүүд нь харьцангуй бие даасан байдалтай болох ба ингэснээр тэдгээрийг хялбараар солих боломж бүрдэнэ.
Сүлжээний хэрэгслүүдийн харилцан үйлчлэл нь үүнтэй адилаар шатлалтай зохион байгуулагдсан хэсгүүдийн олонлог хэлбэрээр дүрслэгдэж болно. Жишээ нь доод түвшний хэсгүүд нь хөрш зангилаануудын хооронд цахилгаан дохиог найдвартай дамжуулах асуудлыг шийдэж байг. Үүний дээд түвшний хэсгүүд нь доод түвшнийхээ функцуудыг ашиглан бүх сүлжээгээр мэдэгдэл тээвэрлэлтийг зохион байгуулж болно. Хамгийн дээд түвшинд хэрэглэгчдэд файлын, хэвлэх алба гэх мэт албадад хандах хандалтыг зохион байгуулах хэсгүүд ажиллана. Энэ нь сүлжээний харилцан үйлчлэлийг зохион байгуулах ерөнхий асуудлыг дэд асуудлуудад хуваах олон боломжуудын нэг юм.
Системийн функцийг тодорхойлох болон зохион байгуулахад олон түвшинт аргыг хэрэглэх нь зөвхөн сүлжээний хэрэгслүүдэд ашиглагддаггүй. Ийм загварыг жишээ нь дотоод файлын системд хэрэглэх ба файлд хандах хүсэлтийг программын хэд хэдэн түвшнээр ээлжлэн боловсруулдаг.
Зураг 1.22 Файлын системийн олон түвшинт загвар
Хүсэлтийг дээд түвшинд хүлээн авч, файлын нэрийг уншаад, түүний дугаарыг олно. Дараагийн түвшинд дугаараар нь уг файлын үндсэн шинж чанар болох хаяг, хандалтын атрибут г.м-г тодорхойлно. Дараа нь доод талын түвшинд файлд хандах эрхийг шалгаад, файлын дотор хэрэгтэй өгөгдлийг агуулах хэсгийг тооцсоны дараа дискний драйверын тусламжтайгаар гадаад төхөөрөмжтэй физик солилцоо хийнэ.
Мэдэгдэл солилцох үйл явцад хоёр машин оролцдог буюу хоёр шатлалын зөвшилцлийг зохион байгуулах хэрэгтэй болдог учир сүлжээний харилцан үйлчлэлийн хэрэгслүүдийг олон түвшинт байдлаар үзүүлэхэд өөрийн онцлогтой байна. Мэдэгдэл солилцох үед хоёр талаас олон зүйл дээр тохиролцох хэрэгтэй байдаг. Жишээ нь цахилгаан дохионы түвшин ба хэлбэр, мэдэгдлийн уртыг тодорхойлох арга, мэдээллийг шалгах арга гэх мэтийг тохиролцох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл тохиролцоо нь бит дамжуулах хамгийн доод түвшнээс эхлээд сүлжээний хэрэглэгчдэд сервис зохион байгуулж буй дээд түвшинд хүртэл хийгдэх ёстой.
Дараах зурагт хоёр зангилааны харилцан үйлчлэлийг харуулав.
Зураг 1.23 Хоёр зангилааны харилцан үйлчлэл
Тал бүрээс харилцан үйлчлэлийн хэрэгсэл нь дөрвөн түвшнээр тодорхойлогджээ. Энэ хоёр зангилааны харилцан үйлчлэлийг харгалзах түвшинд байгаа хос бүрийн харилцан үйлчлэлийн дүрмүүдийн цуглуулгаар тодорхойлж болно. Өөр өөр зангилаан дээр ижил түвшинд байрлах сүлжээний бүрдэл хэсгүүдийн хоорондоо мэдэгдэл солилцох дараалал ба хэлбэрийг тодорхойлох дүрмийг протокол гэж нэрлэнэ.
Нэг зангилаанд орших хөрш хоёр түвшний харилцан үйлчлэл нь мөн тодорхой дүрмээр, стандартчлагдсан хэлбэрийн мэдэгдлүүдийн тусламжтайгаар гүйцэтгэгдэнэ. Эдгээр дүрмийг интерфейс гэж нэрлэнэ. Интерфейс нь уг түвшний хөрш түвшиндээ үзүүлэх сервисүүдийг тодорхойлно. Протокол ба интерфейс нь нэг ойлголт боловч сүлжээний орчинд протокол өөр өөр зангилаанд байрлах ижил түвшний хэсгүүдийн, интерфейс нь нэг зангилаан дахь хөрш түвшин дэх хэсгүүдийн харилцан үйлчлэлийн дүрмийг тодорхойлдог.
Түвшин бүр нь өөрийн протоколыг тодорхойлохоос гадна хөрш түвшнүүдэйгээ харилцах интерфейсээ тодорхойлох ёстой.
Зангилаанууд сүлжээнд харилцан үйлчлэхэд хангалттай протоколуудыг шаталсан хэлбэрээр зохион байгуулсныг холбооны протоколын стек гэж нэрлэнэ.
Холбооны протоколыг программаар болон аппаратаар хэрэгжүүлж болдог. Доод түвшний протоколууд нь программ болон аппаратын хэрэгслүүдийг хослуулан, дээд түвшний протоколууд цэвэр программын хэрэгслээр хийгдсэн байдаг.
Ямар нэг протоколыг хэрэгжүүлж байгаа программыг заримдаа “протокол” гэж нэрлэдэг. Протокол болон түүний программын хоорондох ялгаа нь ямар нэг асуудал болон түүнийг шийдэж буй программын хоорондох ялгаатай адил юм.
Нэг алгоритмыг янз бүрээр программчлаж болдог. Үүнтэй адилаар протокол нь хэд хэдэн янзаар хийгдсэн байж болно. Иймд протоколуудыг харьцуулахдаа ажиллагаанаас нь гадна программ нь хэр бичигдсэнийг анхаарах хэрэгтэй.
Протокол нь компьютераас гадна цуглуулагч,гүүр, холбогч, чиглүүлэгч гэх мэт сүлжээний төхөөрөмжүүдээр хэрэгжүүлэгдэж болно. Учир нь компьютеруудын хоорондох холбоо нь шууд бус төрөл бүрийн холбооны төхөөрөмжүүдийг дамжин явагддаг. Төхөөрөмжийн төрөлөөс хамааран түүн дотор аль нэг протоколыг суулгаж өгсөн байна.
OSI загвар
Протокол нь харилцан үйлчилж байгаа хоёр объект буюу хоёр компьютерийн хоорондын зөвшилцөл байдаг боловч энэ нь стандартдчлагдаагүй байдаг. Гэвч практикт сүлжээ байгуулахдаа стандарт протоколуудыг ашиглахыг хичээдэг. Энэ нь тухайн байгууллагын, үндэсний эсвэл олон улсын стандарт байж болно.
80-аад оны эхээр ISO (International Standards Organization), ITU-T (International Telecommunications Union – Telecommunication sector) болон бусад стандартчлалын байгууллагууд сүлжээний хөгжилд түлхэц өгсөн загварыг боловсруулжээ. Энэ загварыг нээлттэй системүүдийн харилцан үйлчлэлийн загвар (Open System Interconnection, OSI) буюу OSI загвар гэж нэрлэнэ. OSI загвар нь системүүдийн харилцан үйлчлэлийн төрөл бүрийн түвшнийг тодорхойлж, стандарт нэр өгч түвшин бүрийн гүйцэтгэх үүргийг зааж өгсөн. Энэ загвар нь 70-аад оны үед компьютерийн сүлжээ байгуулж байх үед хуримтлагдсан туршлагын үндсэн дээр бүтээгджээ. Уг загварын бүрэн тайлбар нь 1000 гарам хуудас текст байдаг байна.
Зураг 1.25 Нээлттэй системүүдийн харилцан үйлчлэлийн загвар ISO/OSI
OSI загварт үйлдлийн систем, системийн программын болон аппарат хэрэгслүүдээр хийгдэх системийн харилцан үйлчлэлийн хэрэгслүүдийг тодорхойлдог. Уг загварт хэрэглэгчдийн программуудын харилцан үйлчлэлийн хэрэгслүүд ордоггүй. Программууд нь өөрийн харилцан үйлчлэлийн протоколоо системийн хэрэгслүүдэд хандан гүйцэтгэдэг. Иймд хэрэглэгчийн түвшин ба программуудын харилцан үйлчлэлийг ялгаж ойлгох хэрэгтэй.
Мөн программ нь OSI загварын дээд түвшнүүдийн үүргийг биелүүлж болно. Жишээ нь өгөгдлийн санг удирдах зарим системүүд файлд алсаас хандах өөрийн гэсэн хэрэгсэлтэй байдаг. Энэ тохиолдолд программ нь алслагдсан системд хандахдаа системийн файлын албыг ашиглалгүйгээр OSI моделийн дээд түвшнүүдийг алгасч, доод түвшинд байрлах сүлжээгээр мэдэгдэл дамжуулах түвшний системийн хэрэгслийг ашигладаг.
Жишээ нь ямар программ хэрэглэгчийн түвшинд хүсэлт гаргаж, файлын албанд хандаж байг. Энэ хүсэлтийг үндэслэн хэрэглэгчийн түвшний программ хангамж стандарт хэлбэртэй мэдэгдлийг үүсгэнэ. Энгийн мэдэгдэл нь толгой хэсэг ба өгөгдлийн талбараас бүрдэнэ. Толгой хэсэгт хүлээн авагч компьютерт сүлжээгээр дамжуулж, юу хийх ёстойг нь тодорхойлсон албан мэдээллийг агуулна. Уг тохиолдолд толгой хэсэгт файлын байрлал, түүнд хийгдэх үйлдлийн тухай мэдээлэл агуулагдах ёстой. Өгөгдлийн талбар нь хоосон байх буюу файлд бичих өгөгдлийг агуулсан байж болно. Энэ өгөгдлийг хаягаар нь хүргэхийн тулд доод түвшнүүд олон асуудал шийдэх ёстой.
Мэдэгдлийг үүсгэсний дараа хэрэглэгчийн түвшин түүнийг стекийн дагуу дүрслэлтийн түвшинд хүргэнэ. Дүрслэлтийн түвшний протокол хэрэглэгчийн түвшний толгой хэсгээс авсан мэдээллийн дагуу зохих үйлдлүүдийг гүйцэтгээд уг мэдэгдэлд өөрийн албан мэдээлэл болох дүрслэлтийн түвшний толгой хэсгийг нэмэх ба тэнд хүлээн авах компьютерын дүрслэлтийн түвшинд зориулсан заалтууд агуулагдана. Энэ мэдэгдэл нь доош синхрончлох түвшинд шилжих ба уг түвшин нь өөрийн толгой хэсгээ нэмэх гэх мэтээр үргэлжлэнэ.(Зарим протоколууд нь мэдэгдлийн эхэнд бус төгсгөлд нь “сүүл” байдлаар албан мэдээллээ байрлуулдаг.) Эцэст нь мэдэгдэл физик түвшинд хүрэх ба тэндээс нь холболтын шугамаар хүлээн авах компьютер руу нь дамжуулна. Энэ үед мэдэгдэл нь бүх түвшний толгой хэсгийг агуулсан байна.
Зураг 1.26 Төрөл бүрийн түвшин дэх мэдэгдлийн агуулагдсан бүтэц
Мэдэгдэл, очих ёстой компьютер дээрээ хүрээд физик түвшнээр ороод дээш шилжиж эхэлнэ. Түвшин болгон өөрийн харгалзах толгой хэсгийг шинжлээд өөрийн үүргийг гүйцэтгэн, толгой хэсгээ арилгаад мэдэгдлийг дээд түвшиндээ шилжүүлэн өгнө.
Мэдэгдэл (message) гэсэн ойлголтоос гадна сүлжээний мэргэжилтнүүдийн өгөгдөл солилцох өөр нэгжүүд байдаг. ISO стандартад төрөл бүрийн түвшний протоколуудын дамжуулж байгаа өгөгдлийн нэгжийг протоколын өгөгдлийн блок (Protovol Data Unit - PDU) гэж нэрлэдэг. Тодорхой түвшний өгөгдлийн блокуудыг тусгай нэрээр: кадр (frame), багц (packet), дейтаграмм (datagram), сегмент (segment) гэж нэрлэнэ.
OSI загварт протоколын хоёр үндсэн төрөл байдаг. Холболттой (connection-oriented) протоколд өгөгдөл дамжуулахын өмнө илгээгч ба хүлээн авагч нь холбоо тогтоож, өгөгдөл солилцох үедээ ашиглах зарим параметрүүдээ сонгодоно. Харилцаа дууссаны дараа энэ холболтоо тасалдаг. Холболттой харилцан үйлчлэлийн нэг жишээ нь телефон утас юм.
Хоёр дахь төрлийн протоколууд нь урдчилан холболт хийдэггүй. Ийм протоколуудыг дейтаграмын протоколууд ч гэж нэрлэдэг. Илгээгч нь мэдэгдлийг бэлэн болохоор нь явуулна. Захианы хайрцаг руу захиаг хийх нь холболтгүй ажиллагааны жишээ юм. Компьютеруудын харилцан үйлчлэлд эдгээр протоколууд хоёулаа ашиглагддаг.
OSI загварын түвшнүүд
Физик түвшин.
Физик түвшин (Physical Layer) нь коаксиал кабель, хос ороолттой кабель, шилэн кабель болон орон нутгийн тоон сувгаар бит дамжуулахад хэрэглэгдэнэ. Энэ түвшинд дамжуулах зурвас, шуугианы хамгаалалт, долгионы эсэргүүцэл гэх мэт өгөгдөл дамжуулах орчны шинж чанарууд нөлөөлдөг. Мөн энэ түвшинд дискрет мэдээллийг дамжуулж буй цахилгаан дохионы шинж чанарууд болох импульсийн фронтын эгцрэлт, дамжуулагдах дохионы хүчдэлийн болон гүйдлийн түвшин, кодчилолын төрөл, дамжуулалтын хурд гэх мэтийг тодорхойлдог. Үүнээс гадна залгууруудын төрөл, болон контакт бүрийн зориулалтыг стандартчилсан байдаг.
Физик түвшний функцууд нь сүлжээнд холбогдож байгаа бүх төхөөрөмжид хэрэгжүүлэгдсэн байдаг. Компьютерын талаас физик түвшний функцууд нь сүлжээний адаптер болон цуваа портоор гүйцэтгэгдэнэ.
Физик түвшний протоколын жишээгээр Ethernet технологийн 10-Base-T-г нэрлэж болох ба үүнд 3-р төрлийн, 100 Ом-ын долгионы эсэргүүцэлтэй, RJ-45 залгуур ашиглах экрангүй хос ороолттой утсыг физик сегментийн урт нь 100м-ээс ихгүй байхаар ашиглаж, өгөгдлийг манчестерын кодоор дүрслэх гэх мэт орчны болон цахилгаан дохионы бусад шинж чанаруудыг ашигласан байдаг.
Сувгийн түвшин. Физик түвшинд зөвхөн битүүдийг дамжуулдаг. Гэхдээ зарим сүлжээнд холбооны шугам нь дундынх байж болдгийг буюу дамжуулах орчин чөлөөгүй байж болохыг тооцдоггүй. Иймд сувгийн түвшний ( Data Link Layer) нэг үүрэг нь дамжуулах орчныг чөлөөтэй байгаа эсэхийг шалгах байдаг. Сувгийн түвшний бас нэг үүрэг нь алдааг илрүүлж засах юм. Үүний тулд битүүдийг бүлэглэн түүнийгээ кадр (frame) гэж нэрлэдэг. Сувгийн түвшин нь кадр бүрийг ялгахын тулд эхлэл төгсгөлд нь битийн тусгай дараалал нэмж, кадрын бит бүрийг тодорхой аргаар боловсруулан шалгах нийлбэрийг олоод кадрт залгаж өгснөөр зөв дамжуулалтыг хангадаг. Сүлжээгээр ирсэн кадрыг хүлээн авагч нь ирсэн өгөгдлийн шалгах нийлбэрийг дахин тооцоолоод кадрт байгаа шалгах нийлбэртэй тулгаж үздэг. Хэрэв таарч байвал кадрыг зөв гэж үзээд хүлээж авна. Харин шалгах нийлбэрүүд таарахгүй байвал алдаа гарлаа гэж үзнэ. Сувгийн түвшин нь алдааг илрүүлэхээс гадна алдаатай кадрыг дахин илгээснээр түүнийг засах боломжтой болгодог. Гэвч Ethernet болон frame relay протоколуудад алдааг засах хэсгийг хэрэгжүүлээгүй байдаг.
TCP/IP (Transport Control Protocol/Internet Protocol)
IP Интернет протокол гэдэг нь интернэтээр нэг компьютер нєгєє рїїгээ єгєгдєл илгээж байгаа арга буюу протокол юм. Уг протокол нь холболт бус хандалтад юм. Интернэт хэрэглэж буй компьютер болгон интернэтэд орсон бусад компьютерээсээ ялгагдах IP хаягтай байна. Єгєгдєл явуулах болон авахад єгєгдєл нь багц гэгдэх жижиг хэсгїїдэд хуваагдана. Бїх багц нь интернэтийн жижиг хэсгийг ойлгож чадах gateway коипьютерт эхлээд очно. Gateway компьютер нь очих газрын хаягийг уншаад дараагийн gateway компьютер руу багцыг илгээнэ. Ингэсээр єєрийн сїлжээ болон домэйнд харъялагдах багц гэж таних gateway компьютер хїртэл энэ процесс явагдана. Багцууд нь илгээгдсэн дарааллаасаа єєр дарааллаар ирж болдог. Їїнийг IP-аар илгээдэг.
Їїнийг эсрэг протокол болох Transmission Control Protocol(TCP) нь зєв байранд нь оруулдаг. IP нь харилцааны тєгсгєлийн цэгїїдийн хооронд харилцаа їргэлжлэхгїй байгааг илэрхийлдэг харилцааны протокол юм. Интернэтээр зєєгдєж байгаа бїх багц нь бусад єгєгдлийн нэгжтэй харилцаагїй бие даасан байхыг шаарддаг. Open Systems Interconnection (OSI)-д IP нь сїлжээний 3-р їед байдаг. Энэ протокол нь єгєгдлийг дамжуулахдаа тухайн дамжуулж буй єгєгдлийн ємнє IP header гэж нэрлэгдэх мэдээллийг залгадаг. Эдгээр мэдээллїїд нь сїлжээгээр єгєгдлийг дамжуулах, чиглїїлэхэд шаардлагатай бїх мэдээллийг агуулж байдаг.

TCP Transmission Control Protocol нь холболт хандалтад протокол юм. TCP нь TCP/IP stack-н сїлжээний тївшинд їйл ажиллагаагаа явуулдаг.ТСР нь дараах їндсэн 7-н шинж чанартай байдаг.
а) Connection Orientation b) Point-to-Point c) Complete Reliability d) Full duplex Connection e) Stream Interface f) Reliable Connection Start Up
TCP-г end-to-end протокол гэдэг. Учир нь тэр нэг компьютер дэх программаас нєгєє компьютер дэх программ руу шууд холбогддог байна. OSI загварын application тївшний программуд нь ТСР хэлбэрийн холболт тогтоох єгєгдлийг илгээх ба хїлээн авах, холболтыг хаах зэрэг хїсэлтийг тавьж чаддаг. ТСР-р їїсгэгдсэн холболтыг виртуал холболт гэдэг бєгєєд учир нь энэ холболтыг Программ хангамжаар гїйцэтгэдэг байна. ТСР нь мэдээллийг дамжуулахдаа IP-г ашигладаг бєгєєд, ТСР мэдэгдэл бїр нь IP датаграммд агуулагдаж, интернэтээр дамжуулагддаг байна. Датаграмм хїлээн авагчид хїрэх їед IP нь мэдээллийг ТСР-д дамжуулдаг. Хэдийгээр ТСР нь мэдэгдэл дамжуулахдаа IP-г ашиглаж байгаа хэдий ч IP нь тухайн мэдээллийг унших буюу хувиргах їйлдлийг хийж чаддаггїй байна.
TCP/IP интернэт протокол
Протоколууд нь сїлжээний компьютерїїд ба сїлжээний хэрэглээний хооронд мэдээллийн урсгалыг тодорхойлдог. 1969 онд Defence Advanced Research Projects Agency (DARPA) -ийн гаргасан ARPANET нэртэй сїлжээг одоогийн интернэтийн буюу дэлхийн хамгийн том сїлжээний эхлэл болсон гэж їздэг. TCP/IP протокол анх 1983 онд Military Standarts (MIL: STD) -аар батлагдсан бєгєєд эхэн їедээ батлан хамгаалахад ашиглаж байсан.
TCP/IP протокол нь: Vнэгvй бєгєєд компьютерийн техник хангамж болон їйлдлийн системээс хамаарахгїй ажилладаг. Ямар нэг физик сїлжээлжээний техникээс хараат бус ажилладаг бєгєєд энэ нь олон тєхєєрємжрлийн компьютерийн сїлжжээг нэгтгэх боломж олгодог.
TCP/IP нь Ethernet, TokenRing, DialUp line болон Х25net-д ажиллах чадвартай. Хэрвээ сїлжээ Интернэт шиг том хэмжээтэй бол сїлжээнд буй тєхєєрємжїїдийг хаяглах боломжтой.
IP хаяг нь сїлжээ ба сїлжээн дэхь хїлээн авагчийг танихад хэрэглэгддэг IP нь сїлжээгээр дамжин нэг тєхєєрємжєєс нєгєє рїї мэдээлэл явуулах шийдвэр гаргахад ашиглагдана. Энэ тєхєєрємжвшинд мэдээллийг датаграмд багцалж бусад хїлээн авагч ба сїлжээнїїдэд тараана.
TCP/IP нь єгєгдлийг сегментїїдэд загварчилдаг ба тэдгээрийг IP дамжуулахаар явуулдаг. IР хаяг ба портын дугаарын комбинацыг Socket гэнэ. Telnet-ийн хэрэглэгч 23-р порт хаягт, FTP хэрэглэгч 20 ба 21-р портыг хэрэглэдэг.
0-255-р портууд нь Internet Adminstrator -ийн функцуудаар холбогддог. 255-аас дээш бїх портууд нь дотоод хэрэглээ ба шинэ хэрэглэгчдэд зориулагддаг.
TCP/IP протоколын бїл
TCP/IP протоколын бїл гэдэг нь харилцан бие биеэ гїйцээдэг ба бие биетэйгээ нягт холбоо бїхий протоколууд юм. TCP/IP-ийн бїл нь олон протоколоос тогтдог ба тэд тус бїрийн їїрэгтэй. Протокол бїр нь сїлжээний єгєгдлийг янз бїрийн форматад хїлээн авч мєн янз бїрийн ялгаатай боломжийг агуулдаг. Сїлжээний тївшин тїїнд тохирох протоколуудын хослолыг стек протокол гэнэ. Дараах єргєн дэлгэрсэн протоколууд байна.
1. IP- Сїлжээний тєвшний протокол, сїлжээний компьютерїїдийн хооронд єгєгдлийг зєєдєг.
2. TCP- Зєєврийн протокол, єгєгдлийг интернэтийн хавсралт программын хооронд зєєдєг.
3. UDP- Хэрэглэгчдийн датаграмын протокол, мєн программын хооронд єгєгдєл дамжуулах боловч TCP-г бодвол энгийн, найдвартай.
4. ICMP- Интернэтийн мэдэгдэл удирдар протокол. Алдааны тухай бусад зїйлсийн талаарх мэдэгдлийг зохицуулдаг.
5. IGMP- Энэ протокол нь группын мэдээлэлтэй ажилладаг.
6. ARP- Хаягийг шийдвэрлэх протокол
7. RARP-ARP-эсрэг
8. SMTP-Энгийн мэйл дамжуулах протокол
Small Computer System Interface (SCSI)
SCSI нь персоннал компьютерийг диск драйв, CD-ROM, принтер зэрэг ємнєхєєсєє хурдан уян хатан периперал тєхєєрємжтэй холбодохыг зєвшєєрдєг Америкийн їндэсний стандартад тохирсон электрон интерфейсийг агуулсан олонлог юм. Анх Apple Computer-т їїсэж одоо Macintosh-д хэрэглэгдсээр байна. Одоогийн SCSI-ийн олонлогт параллель интерфейс, одоогийн персональ компьютерт зориулагдсан SCSI-ийн порт ба бїх гол удирдлагын системийн хангалтыг агуулна. Нэмж хэлэхэд єгєгдлийн тєвшинг нэмэхэд SCSI нь ємнєх єгєгдлийн параллель зєєлтийн интерфейсээс илїї уян.

Мэдээллийн төрлүүд: Unstructured, Semistructured & Structured

Мэдээллийн эмх цэгцтэй байдлыг 3 хүчин зүйлээр тодорхойлдог:
- нэгтгэсэн түвшин
- нямбай алдаагүй байдал
- цаг хугацаа

Unstructured мэдээлэл гэж дэлгэрэнгүй, одоо үе болон одоотой холбоотой өнгөрсөн үеийн мэдээлэл, байгууллагын дотоод үйл ажиллагааг хамарсан мэдээллийг хэлнэ.
Structured мэдээлэл гэж товч, нэгтгэсэн, одоо үеийн бус, илүүтэй ирээдүй цагт чиглэсэн, гадаад дотоод үйл ажиллагааг хамарсан мэдээлэл байна.
Semistructured мэдээлэл гэж дээрх 2-ыг хоёолсон мэдээллийг хэлнэ.

Мэдээллийн системийн менежмент

Шийдвэр гаргахад компьютерт суурилсан 6 төрлийн мэдээллийн систем нь шийдвэр гаргагчдыг хангадаг.
- Transaction processing system (TPS): үйл явцын шийдвэр гаргахад доод түвшиний менежерүүдэд тусална
- Management Information System (MIS): тактизийн шийдвэр гаргахад дунд түвшиний менежерүүдэд тусална
- Decision Support System (DSS)& Executive Information System (EIS): стратегийн шийдвэр гаргахад дээд түвшиний менежерүүдэд тусална
- Office Automation System (OAS): үр дүнтэй ажлын нөхцөл бий болгоход гар ажиллагааг багасгах
- Expert System: тодорхой асуудлыг шийвдэрлэхэд бүхий л түюшинд ашиглана

Examples of computer based information systems used in production

Систем анализ ба дизайн
Систем анализ ба дизайны талаар мэдлэг нь таны ажил, хувь хүний бүтээмжитйг сайжруулах, эрсдэлээс сэргийлэх талаар танд тусална. Системийн анализ, дизайн нь 6 үе шаттай бөгөөд үүнийг системийн хөгжлийн амьдралын цикл гэдэг. Систем гэдэг нь зорилгоо биелүүлэхийн тулд ажил үүргээ харилцан гүйцэтгэхтэй холбоотой хоорондоо хамаатай бүрэлдэхүүнүүдийн цуглуулга юм. Байгууллагын компьютер дээр суурилсан мэдээллийн систем нь техник хангамж, программ хангамж, хүн, процедур, өгөгдөл, холбоог бүгдийг агуулна. Системийн анализ, дизайн, гүйцэтгэлийг хийдэг хүнийг систьем аналист гэнэ.


Интернэтийн түүх
Интернэт хэмээх мэдээллийн чөлөөт ертөнц нь 1969 онд АНУ-ын Батлан хамгаалах яамны зориулалтаар үүссэн бөгөөд, тэр үеэс эхлэн компьютерийн ертөнцийг юутай ч зүйрлэшгүйгээр өөрчилж, мэдээлэл харилцаа холбооны түүхэнд хязгааргүй их хувьсгал хийсэн билээ. Түүгээр ч барахгүй хормын дотор дэлхий ертөнцийг хамрах чадвар, мэдээлэл түгээх механизм, газар зүйн байрлалаас үл хамааран хувь хүмүүсийг хамтран ажиллах харилцаанд орох хэрэгсэл нь болж чадсан юм.
Интернэтийн түүх нь асар олон талын хүрээг хамардаг бөгөөд, түүгээрээ ч зөвхөн компьютерийн болон техникийн салбарыг бус, нийгэм, электрон худалдаа, мэдээлэл олж авах үйл ажиллагааг ч бас хамардаг.

Email (Electronic Mail)

Имэйл буюу электрон шуудангийн систем нь Интернэтийн хамгийн өргөн тархсан үйлчилгээний нэг бөгөөд имэйлийн хаягаар дэлхийн аль ч өнцөг булан бүрээс өөр хоорондоо захидлаар харилцахын зэрэгцээ файл хавсарган, мэдээлэл харилцан солилцож, мөн сервер компьютер лүү хандан бусад төрлийн үйлчилгээг авч болно. Өнөөдөр имэйлийн олон янзын программ хангамжуудыг ашиглаж байгаа ч зарим хэсэг нь Интернэтийн вэб хуудсаар дамжуулан имэйлийн үйлчилгээг авах боломжтой байдаг. Энэ үйлчилгээг webmail гэж нэрлэдэг.

Өргөн тархсан имэйлийн программууд:
1. Netscape Messenger
2. Outlook Express
3. Microsoft Outlook
4. Eudora Pro/Lite
5. Internet Mail

Browser

Browser нь Вэб хуудас хайж үзэхэд зориулагдсан тусгай программ юм. Хамгийн өргөн дэлгэрсэн браузерууд бол Netscape Navigator, Microsoft Internet Explorer ба Spyglass Mosaic ордог. Эдгээр нь техт төдийгүй бас зураг үзүүлэх чадвартай программууд юм. Орчин үеийн браузерууд нь дуу, видео оролцсон мультмедиа мэдээлэл гаргах боломжтой байдаг.

Communications software

- Dial-Up Networking
- Advanced Dialer
-Hyper Terminal
- Trumpet Winsock

Search Engines - хайлтын систем

Интернэт гэдэг мэдээллийн хөлгүй их далай. Зарим хүмүүс интернэтэд ормогц хүссэн мэдээллээ аяндаа олдох мэтээр ойлгодог явдал ч олонтой тохиолддог. Интернэтээс хэрэгцээт мэдээллээ хайж олно гэдэг нэлээд хугацаа шаардсан, түвэгтэй ажил байдаг билээ. Интернэтийн хэрэглэгчид сонирхож буй мэдээллээ "Хаанаас хайж эхлэх вэ?" гэсэн асуудалтай байнга тулгарч байдаг. Интернэт нь олон салангид мэдээллүүдийн хоорондох гипертекстэн холбоосууд болон бие даасан мэдээллүүдийг байрлуулахад зориулагдсан сүлжээ учраас мэдээлэл хайх нь зөвхөн хэрэглэгчдийн асуудал болж үлддэг.

Энэ асуудлыг тусгай хайлтын системүүдийн тусламжтайгаар шийдэж болох бөгөөд тэдгээрийг дараах бүлэгт ангилж болно.
- Хайлтын системүүд
- Хэд хэдэн хайлтын системүүд бүхий хуудсууд
- Каталогууд
- Сэдэвчилсэн хайлтын системүүд ба каталогууд
- Мэдээллийн цуглуулгууд

Их, бага ямар ч хэмжээний номын санд хэрэгцээт номоо олоход зохион байгуулалт сайтай католог тусалдагтай адил Интернэтэд хайлтын системүүд л хэрэглэгчийн гол хөтөч болдог. Хайлтын систем нь ердийн мэдээллийн сангийн ажиллах зарчимтай адил юм. Та ямар нэгэн асуулт болон түлхүүр үгүүдийг оруулсны дүнд тэдгээрийг агуулсан баримтуудыг олж авна. Хайлтын системүүдийн хувьд сервер дээрх мэдээллийн санг тусгай программын тусламжтайгаар байнга тоон дохиололд хувиргаж байдаг. Эдгээр тусгай программуудын үйл ажиллагааны үндэс нь таны өгсөн түлхүүр үгийг хайхад ашиглагдах индекс файлууд болно. Та энгийн асуулт, түлхүүр үгнүүдээс гадна төрөл бүрийн логик үйлдлүүд, бүлгүүд, загварууд болон нэрсийн жагсаалтаар, гарчгаар, үг хоорондын зайн өгөлт зэрэг аргыг ашиглан хайж болно. Түүнчлэн хэд хэдэн хайлтын системүүдээс мэдээллийг шууд хайх МЕТА системүүд ч бий. Каталогуудыг бүтээсэн хүмүүсээс гадна хэрэглэгчид өөрсдөө бүрдүүлж болно. Ийм каталогууд ихэвчлэн бизнес ба санхүү, улс гүрэн ба улс төр гэх мэт төрөл бүрийн сэдвээр бүлэглэгдсэн мэдээллүүдийн товч цэс маягтай байдаг. Бүлэг бүрт хамаарах мэдээллүүдийн тоо харилцан адилгүй байна. Каталогийг хайлт хийх боломжтой, боломжгүй гэсэн хоёр бүлэгт хуваадаг. Сэдэвчилсэн хайлтын системүүд болон каталогууд нь ихэвчлэн орон нутгийн хандлагатай байдаг бол мэдээллийн цуглуулгууд нь гадаад хэлээр бичигдсэн, төрөлжсөн товч цэсүүд хэлбэртэй байдаг байна.

Интернэтэд ихэнх мэдээлэл англи хэл дээр байдаг нь бусад орны хэрэглэгчдийн хувьд тийм ч амар зүйл биш юм. Ийм ч учраас сүүлийн үед олон орон Интернэтийн мэдээллийг орчуулан хувиргагч программууд, эх хэл дээрээ мэдээлэл хайх системүүд зохион хэрэглэх боллоо.
Вэб мэдээлэл үзэхэд интернэтэд байрлаж байгаа хаяг буюу URL (Uniform Resource Locator) -ийг мэдэж байх шаардлагатай. Хэрэв танд хэрэгцээт мэдээллийн тань хаяг байхгүй бол вэб мэдээллийн эх үүсвэрүүд рүү хандаж, хайж олоход зориулагдсан хайлтын системүүд интернэтээр дүүрэн байдаг гэж хэлж болно. Хайлт хийснээр уншиж барахааргүй олон мэдээлэл гарч ирэх нь бий. Эсвэл хайсан мэдээлллээ олж чадахгүй байх нь ч тохиолдоно. Энэ бүхэн нь таны хайлт хийж байгаа түлхүүр үгтэй холбоотой юм. Өөрөөр хэлбэл та туслах тэмдгүүдийг хайлт хийж байгаа түлхүүр үгтэйгээ хэр зэрэг зөв холбож ашигласнаас таны хайлтын үр дүн хамаарна. Хайлтын системүүд нь төрөл бүрийн мэдээллийн хаягийн бааз бөгөөд эдгээрийг бид үнэгүй ашиглаж хэрэгцээт мэдээллээ олж авах бүрэн боломжтой. Эдгээр хайлтын системүүд нь бүртгэж авсан мэдээллийн сан болон бүртгэх мэдээллийнхээ агуулга зэргээрээ ялгаатай байдаг учраас нэг хайлтын системээр олдоогүй мэдээлэл нөгөө хайлтын системээр хайлгахад олдох тал байдаг. Ийм учраас хайлтын системээ хэр зэрэг зөв оновчтой сонгосноос таны хайлтын үр дүн хамаарна.

Гол хайлтын системүүд:
Yahoo
Аltavista
Lycos
Search
Google

FTP (File Transfer Protocol)

Энэ нь интернэтийн үйлчилгээнүүдийн нэг нь юм. Энэ протоколын тусламжтайгаар файлыг татаж авах (download), илгээх (upload) үйлдлүүдийг гүйцэтгэдэг. Аль нэг сайт руу файл upload хийхийн тулд тухайн сайт дээрх нэг директорт файлаа хуулах эрхтэй байх шаардлагатай. Эрхийг нь зааж өгөөгүй бол файлаа хуулах боломжгүй.

Chat

Чат бол Интернэтийн үйлчилгээний нэг төрөл юм. Хэдэн мянган км-ийн зайд байгаа хэрэглэгчид хоорондоо хугацааны нэгэн агшинд, тодорхой нэг сервер дээр байрлах программын тусламжтайгаар хоорондоо холбогдон харилцан ярилцдаг. Чат нь текст, яриа, видео гэсэн төрлөөр явагддаг. Текст хэлбэрийн чат нь тодорхой нэг сервер дээр байрлах сэдэв рүү орж, тэнд холбогдон орсон бусад хүмүүстэй бичгээр харьцдаг. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл таны бичээд илгээсэн текст нөгөө хүний дэлгэц дээр, нөгөө хүний бичсэн текст таны дэлгэц дээр гарч ирэх жишээтэй.

Ихэнх чатад хоорондоо танил бус хүмүүс орж, дэмий ярьж цаг нөгцөөдөг бөгөөд хилийн чанадад байгаа хамаатан садан, танил нөхөдтэйгээ уулзаж, ханатлаа ярилцаж болно. Үүний тулд чат хийх төвийнхээ нэр, холбогдон орох цаг болон хэрэглэгчийн нэрээ урьдчилан тохироод уг газраа, тохирсон цагтаа зэрэг орж болно. Энэ бүхэн үнэ төлбөргүй байдаг. Харин танд цагийн зөрүүнээс хамаарч бэрхшээл гарч магадгүй. Зарим сервер дээр төрөлжсөн чат өрөөнүүд байдаг. Жишээ нь: Ажил хэрэгч хүмүүсийнх, чөлөөт цагаа өнгөрөөх гэсэн хэсэг хүмүүсийнх гэх мэт.

Private room-д 2 хүн хоорондоо ярилцдаг бол Public room -д тэнд орсон бүх хүмүүс хоорондоо санал бодлоо солилцож, харилцан ярилцах боломжтой. Чат руу тусгай программ (AOL Messenger г.м) ашиглан орохоос гадна вэб хуудсанд холбогдон орж ярилцаж болно.

Router

Router-ын тусламжтайгаар интернэтийн сүлжээнүүдийн хооронд мэдээлэл дамжуулах боломжтой болдог. Энэ утгаараа тухайн интернэтийн сүлжээ нь интернэт дэхь бусад сүлжээ рүү хандах өөрийн гэсэн гарцтай болж, router нь сүлжээний интернэт рүү гарах үүд хаалга нь болж байна гэсэн үг.
Энэ төхөөрөмжийн гол үүрэг нь тухайн сүлжээнээс гарч буй болон орж ирж буй мэдээллийг хамгийн дөт замаар хүргэх явдал юм.
Сүлжээ хооронд мэдээллийг найдвартай дамжуулахын тулд хувааж багцалдаг. Багцлагдсан мэдээллийг пакет гэдэг. Пакетанд мэдээлэл байхаас гадна илгээж буй талын төхөөрөмж болон компьютерийн IP хаяг (source IP), хүлээн авах талын компьютер болон төхөөрөмжийн IP (destination IP) хаягыг агуулдаг. Router нь IP протоколоор ажилладаг учраас илгээж буй пакетны хүлээн авах талын IP хаягыг шалгаж,хамгийн дөт замыг сонгон дараагийн router-лүү илгээдэг. Дамжиж буй пакет нь нэг сүлжээ дотроо эсвэл аль нэг өөр сүлжээ рүү явж буй эсэхийг IP хаягаар нь ялгадаг.
Мөн router нь асар том хүрээний сүлжээн дээр пакетын ачааллыг зохицуулах үүрэгтэй. Router-г өмнө нь gateway гэж нэрлэдэг байсан

Bridge

Bridge нь зөвхөн хоёр дотоод сүлжээг хооронд нь холбох зориулалттай төхөөрөмж. Дотоод сүлжээний ачааллийг хянах, нэг сүлжээний ачааллыг тухайн сүлжээнд нь барьснаар нөгөө сүлжээ рүү гарах гарцыг чөлөөтэй болгох гэх зэрэг нь bridge-ийн гол үүрэг юм. Аль өгөгдөл нь дотооддоо, аль өгөгдөл нь нөгөө сүлжээ рүү явж байгааг bridge нь дотоод сүлжээний картны MAC хаяглалтын тусламжтайгаар мэддэг.

Switch

Switch нь мэдээлэл дамжих явцад тухайн мэдээллийн хvрэх дараагийн цэг, тvvнд хэрхэн хvрэх замыг нь зааж өгөх зорилготой сvлжээний төхөөрөмж юм. Тvvнчлэн нь өгөгдөл өөрөөр нь дамжин ямар сvлжээ рvv илгээгдэх замыг зааж тодорхойлох төхөөрөмж эсвэл программ болох router-ын функцыг агуулдаг ба сvлжээгээр өгөгдлийн дамжууллыг тодорхойлох талдаа router -ийг бодвол илvv энгийн, хурдан байдаг.
Switch нь OSI (Open System Interconnection) дамжууллын хувьд 2-тvвшинд (Layer-2) буюу Data-Link-Layer -т хамаардаг боловч зарим switch нь гvйцэтгэх vvрэг функцээсээ шалтгаалан Network Layer буюу 3-р тvвшинд (Layer-3) хамаардаг байна. 3-р тvвшний гэгдэх switch -ийг IP switch гэж нэрлэдэг.

Томоохон сvлжээнvvдийн хувьд нэг switch-ээс нөгөө сvлжээ хvртэлх багц мэдээлэл дамжих явцыг hop гэж нэрлэдэг бол багц мэдээлэл нэг цэгээс нөгөө цэг хvртэл дамжихдаа зарцуулж байгаа хугацааг latency гэсэн ойлголтоор илэрхийлдэг. Иймд latency нь тухайн мэдээлэл дамжих явцын гол чухал vзvvлэлт болдог байна. Switch-vvд нь backbone болон gateway дээр тавигддаг ба мэдээлэл эцсийн цэг хvртлээ дэд сvлжээнvvдээр дамжин гарах процессыг зохицуулж байдаг.

Ethernet

Ethernet нь LAN буюу дотоод сүлжээний нилээд өргөн тархсан IEEE 802.3 стандартын технологи юм. Анх Xerox компани энэ технологийг гаргасан бөгөөд сүүлдээ DEC, Intel мөн Xerox компани ч үүнийг сайжруулах тал дээр анхааран ажиллаж байгаа юм.
Хамгийн өргөн тархсан Ethernet систем нь 10BASE-T ба энэ нь 10 Mb хүртэлх хурдаар өгөгдлийг дамжуулдаг.
Ethernet сүлжээнд ихэвчлэн coaxial cable буюу зэс утсан эсвэл Twisted Pair кабелуудыг ашигладаг.
Fast Ethernet буюу 100BASE-T систем нь 100 Mb хүртэлх хурдаар өгөгдлийг дамжуулах боломжтой бөгөөд ихэвчлэн дотоод сүлжээний төв буюу backbone системд ашигладаг бол 10BASE-T системийг хэрэглэгчийн түвшинд хэрэглэдэг. Мөн өндөр түвшний дотоод сүлжээний төвд Gigabit Ethernet системийг хэрэглэдэг. Энэ нь 1000 мегабитс буюу 1 Gb хүртэлх хурдаар өгөгдлийг дамжуулах чадвартай.

Ethernet-н түүх

Ethernet хэрхэн үүссэн бэ?
Xerox корпорацийн судалгааны төвийн ажилтнууд 1972 онд график интерфейс бүхий Alto компьютер болон минутад нэг хуудас хэвлэх хүчин чадалтай, өндөр хурдтай лазер принтер бүтээхээр ажиллаж байлаа. Паль-Альто төвийн бүх ажилтнуудыг персональ компьютерээр хангаж, улмаар компьютер бүрийг лазерийн принтерт холбохоор төлөвлөж байсан байна.

Сүлжээ байгуулах даалгаврыг Xerox корпорацид ороод удаагүй байсан Боб Меткалфд өгчээ. Шинэ сүлжээний хувьд үндсэн шаардлага нь лазерийн принтерийн хэвийн ажиллагааг хангах өндөр хурд болон хэдэн зуун компьютерийг холбох явдал байлаа. 1972 оны сүүлчээр Боб Меткалф судалгааны төвийн бусад ажилтнуудын хамтаар нэг компьютерээс нөгөө рүү 3 Мбит/сек хүртэлх хурдтайгаар мэдээлэл дамжуулах чадвар бүхий туршилтын сүлжээний ажлыг дуусгасан бөгөөд дараа жил нь гэхэд л персональ компьютерийн локаль сүлжээг байгуулах Ethernet технологийн үндсэн зарчмуудыг тодорхойлж чаджээ. Ийнхүү 1973 онд сүлжээнд ашиглагдах зориулалт бүхий анхны Ethernet плат бий болжээ.

Ethernet нь компьютерүүдийг хооронд нь холбоход шаардагдах микросхемүүд, дамжуулагчид төдийгүй мэдээлэл дамжуулах процессыг тодорхойлох программ хангамжуудыг багтаадаг. Боб Меткалф өөрийн зохион бүтээсэн сүлжээгээ анх Alto Aloha Network гэж нэрлэсэн боловч сүүлд нь Ethernet болгон өөрчилсөн байна. Xerox нь төв компьютерт компьютерүүдийг холбох, Arpanet сүлжээнд хандах, электрон шуудан ашиглах, файл болон тоглоом солилцох зэрэгт ашиглахаар Ethernet адаптерийг үйлдвэрлэн гаргаж байжээ. Иймэрхүү байдлаар 1979 онд 10Мбит/сек хүртэлх хурдтайгаар мэдээлэл дамжуулах чадвартай болтлоо үргэлжилсэн байна. Энэ үед Боб Меткалф Xerox корпорациас гарч, Гордон Беллийн урилгаар Digital Equipment компанид локаль сүлжээ байгуулах чиглэлээр ажиллаж байсан. Тэд ажлаа эхнээс нь эхлэхгүйн тулд Xerox корпорацид Ethernet сүлжээг боловсронгуй болгох тал дээр хамтран ажиллах хүсэлт тавьж байжээ. Ямартай ч байсан Боб Меткалф Xerox, Digital Equipment, Intel корпорациудад Ethernet нь персональ компьютерийн сүлжээний дамжуулалтын стандарт болох ёстойг итгүүлж чадсан нь том амжилт байлаа.

Хожим Боб Меткалф "Ethernet ямар их ирээдүйтэй болохыг, амжилт маш ойрхон байгааг мэдсэн үедээ би төрөлжсөн компани байгуулахаар сэтгэл шулуудсан" гэжээ. Ингээд л өнөөдөр 5.4 миллиард ам.долларын эргэлт бүхий 3Com корпораци мэндэлжээ. 1982 онд 3Com корпораци EtherLink адаптераа гаргасан бөгөөд тус компанийн анхны үйлчлүүлэгчид нь Trans America корпораци болон Цагаан ордон байжээ.

1983 оноос Ethernet алдаршиж эхэлсэн бөгөөд IEEE түүнийг олон улсын стандартаар хүлээн зөвшөөрсөн байна. Өдгөө 100Мбит/сек хурдтайгаар мэдээлэл дамжуулах Fast Ethernet, цаашид 1Гбит/сек хурдыг хангах Gigabit Ethernet хэдийнээ бий болжээ.

Fast Ethernet
Секундэд 100 мегабит хурдаар өгөгдөл дамжуулдаг дотоод сүлжээний нэг стандарт юм. Үүнийг мөн 100BASE-T гэж нэрлэдэг.

Networking Software

Сvлжээний программ хангамж нь маш өргөн хvрээтэй ойлголт бөгөөд vндсэнд нь дараах хэсгvvдэд хувааж болно:
-Сvлжээний vйлдлийн систем (Novell Netware, Windows NT, Unix, Linux).
-Төрөл бvрийн серверvvд (Web, FTP, E-Mail servers).
-Бие даасан (stand-alone) болон клиент application программууд.
-Сvлжээний vйлчилгээний программ, утилитууд (ping, telnet, traceroute г.м.).

Novell NetWare

Novell NetWare -нь PC болон бусад клиент компьютеруудыг NetWare сервер уруу холбож өгдөг Сvлжээний Vйлдлийн Cистем (Network Operating System - NOS) юм. Клиент нь DOS -оос эхлээд бvх төрлийн платформ дээр ажиллана. NetWare сервер нь клиентvvддээ файл болон принтер хувааж эзэмших, директори, Интернетэд холбогдох зэрэг сvлжээний төрөл бvрийн vйлчилгээ vзvvлдэг. Тvvнээс гадна NetWare сервер нь өгөгдлийн санг хувааж хэрэглэх суурь платформ, Интернет ба Интранет сервер болж ажиллаж чадна. Vндсэн протокол нь Novell -ийн өөрийн IPX (Internetwork Packet eXchange) протокол боловч 1998 онд NetWare 5.0 гарснаар TCP/IP уруу бvрмөсөн шилжсэн байна.

Novell NetWare нь Windows NT, Linux зэргийг бодвол илvv "нарийн мэргэшлийн" vйлдлийн систем юм. Анхнаасаа сvлжээний сервер байхаар хийгдсэн бөгөөд сvлжээг директори (мод) бvтцийн vvднээс авч vздэг тул том сvлжээнд маш тохиромжтой. Ерөөсөө Novell Directory Services (NDS) нь (NetWare 4.0 -д анх гарч ирсэн) их бизнесийн хvрээнд NetWare -ийн хамгийн чухал хэсэг нь бөгөөд тив дэлхий дамнасан том сvлжээг директорийн ганцхан модноос зохион байгуулж ажиллуулах, хэрэглэгч нар болон төрөл бvрийн нөөцийг уг модоор нааш цааш нь чөлөөтэй зөөж хөдөлгөх боломж олгодог.

Хамгийн сvvлчийн хувилбар нь 2001 оны эцсээр NetWare 6 нэртэй гарсан. Ямар нэг клиент программ ажиллуулах шаардлагагvй, дурын браузераар дамжуулан серверт ханддаг болж, мөн Web -тэй улам нягт ойртсон интерфейс, iPrint, iFolder зэрэг шинэ vйлчилгээ нэмэгджээ.

Хэдийгээр Novell -ийн зах зээл дээр эзлэх хувь нэмэгдэхгvй, Linux болон Microsoft Active Directory зэрэг шинэ хvчтэй өрсөлдөгчид гарч ирсэн ч гэсэн 2001 оны 3 сарын байдлаар Fortune сэтгvvлийн нэрлэдэг 1000 шилдэг компаниудын 81% нь Novell -ийн программ хангамжийг ашиглаж, 90 сая хэрэглэгч 4,5 сая серверт холбогдон орж байгаа баримт байна.

Microsoft Networks

Microsoft Networks -нь Windows -ын орчинд файл болон принтер хамтран эзэмшихэд (File and Printer Sharing) хэрэглэгддэг. Client for Microsoft Networks -ийг суулгаж тохиргоо хийх нь ерөнхийдөө тун хялбар бөгөөд vvнд Control Panel -ын Network утилитыг ашигладаг. Microsoft Networks -д ашигладаг vндсэн 2 сvлжээний протокол нь TCP/IP ба NETBEUI болно. Нэг сvлжээний хvрээнд энэ хоёр протоколыг зэрэгцvvлэн хэрэглэж болох боловч 2 өөр протоколд уягдсан (protocol binding) машинууд бие биетэйгээ харьцаж чаддаггvй. Заавал нэг протоколоор хоорондоо ярилцах шаардлагатай.

Энэ нь Peer-to-Peer Networking -ийн нэг хэлбэр ба Microsoft vvнийг workgroup гэж нэрлэдэг. Workgroup дотор төв сервер гэж байхгvй, ийм сvлжээнд холбогдсон бvх машинууд сервер ба клиентийн vvргийн аль алийг гvйцэтгэдэг онцлогтой. Ихэвчлэн газарзvйн байршлын хувьд нэг дор байдаг, цөөн тооны сvлжээний нөөцтэй (network resources) жижиг сvлжээнд тохиромжой юм. Клиент/Сервер сvлжээг (Windows NT -ийн domain дээр суурилсан сvлжээ мэт) бодвол ашиглах, тохиргоо vйлчилгээ хийхэд энгийн хялбар тул жижиг бизнес, гэрийн хэрэглэгч нарын хvрээнд маш өргөн хэрэглэгддэг.
Novell NetWare -нь PC болон бусад клиент компьютеруудыг NetWare сервер уруу холбож өгдөг Сvлжээний Vйлдлийн Cистем (Network Operating System - NOS) юм. Клиент нь DOS -оос эхлээд бvх төрлийн платформ дээр ажиллана. NetWare сервер нь клиентvvддээ файл болон принтер хувааж эзэмших, директори, Интернетэд холбогдох зэрэг сvлжээний төрөл бvрийн vйлчилгээ vзvvлдэг. Тvvнээс гадна NetWare сервер нь өгөгдлийн санг хувааж хэрэглэх суурь платформ, Интернет ба Интранет сервер болж ажиллаж чадна. Vндсэн протокол нь Novell -ийн өөрийн IPX (Internetwork Packet eXchange) протокол боловч 1998 онд NetWare 5.0 гарснаар TCP/IP уруу бvрмөсөн шилжсэн байна.

Novell NetWare нь Windows NT, Linux зэргийг бодвол илvv "нарийн мэргэшлийн" vйлдлийн систем юм. Анхнаасаа сvлжээний сервер байхаар хийгдсэн бөгөөд сvлжээг директори (мод) бvтцийн vvднээс авч vздэг тул том сvлжээнд маш тохиромжтой. Ерөөсөө Novell Directory Services (NDS) нь (NetWare 4.0 -д анх гарч ирсэн) их бизнесийн хvрээнд NetWare -ийн хамгийн чухал хэсэг нь бөгөөд тив дэлхий дамнасан том сvлжээг директорийн ганцхан модноос зохион байгуулж ажиллуулах, хэрэглэгч нар болон төрөл бvрийн нөөцийг уг модоор нааш цааш нь чөлөөтэй зөөж хөдөлгөх боломж олгодог.

Хамгийн сvvлчийн хувилбар нь 2001 оны эцсээр NetWare 6 нэртэй гарсан. Ямар нэг клиент программ ажиллуулах шаардлагагvй, дурын браузераар дамжуулан серверт ханддаг болж, мөн Web -тэй улам нягт ойртсон интерфейс, iPrint, iFolder зэрэг шинэ vйлчилгээ нэмэгджээ.

Хэдийгээр Novell -ийн зах зээл дээр эзлэх хувь нэмэгдэхгvй, Linux болон Microsoft Active Directory зэрэг шинэ хvчтэй өрсөлдөгчид гарч ирсэн ч гэсэн 2001 оны 3 сарын байдлаар Fortune сэтгvvлийн нэрлэдэг 1000 шилдэг компаниудын 81% нь Novell -ийн программ хангамжийг ашиглаж, 90 сая хэрэглэгч 4,5 сая серверт холбогдон орж байгаа баримт байна.

Microsoft Networks

Microsoft Networks -нь Windows -ын орчинд файл болон принтер хамтран эзэмшихэд (File and Printer Sharing) хэрэглэгддэг. Client for Microsoft Networks -ийг суулгаж тохиргоо хийх нь ерөнхийдөө тун хялбар бөгөөд vvнд Control Panel -ын Network утилитыг ашигладаг. Microsoft Networks -д ашигладаг vндсэн 2 сvлжээний протокол нь TCP/IP ба NETBEUI болно. Нэг сvлжээний хvрээнд энэ хоёр протоколыг зэрэгцvvлэн хэрэглэж болох боловч 2 өөр протоколд уягдсан (protocol binding) машинууд бие биетэйгээ харьцаж чаддаггvй. Заавал нэг протоколоор хоорондоо ярилцах шаардлагатай.

Энэ нь Peer-to-Peer Networking -ийн нэг хэлбэр ба Microsoft vvнийг workgroup гэж нэрлэдэг. Workgroup дотор төв сервер гэж байхгvй, ийм сvлжээнд холбогдсон бvх машинууд сервер ба клиентийн vvргийн аль алийг гvйцэтгэдэг онцлогтой. Ихэвчлэн газарзvйн байршлын хувьд нэг дор байдаг, цөөн тооны сvлжээний нөөцтэй (network resources) жижиг сvлжээнд тохиромжой юм. Клиент/Сервер сvлжээг (Windows NT -ийн domain дээр суурилсан сvлжээ мэт) бодвол ашиглах, тохиргоо vйлчилгээ хийхэд энгийн хялбар тул жижиг бизнес, гэрийн хэрэглэгч нарын хvрээнд маш өргөн хэрэглэгддэг.

Networking hardware (сүлжээний төхөөрөмжүүд)

Дотоод сүлжээнд шууд холбогдож байгаа бүх төхөөрөмжийг host гэж нэрлэдэг. Host -д компьютер,принтер, серверүүд, сканнер зэрэг төхөөрөмжүүд орно. Энэ бүх төхөөрөмжүүд нь бүгд дотоод сүлжээний картны тусламжтайгаар сүлжээнд холбогдоно.

Дотоод сүлжээг бүрэлдүүлэгч төхөөрөмж, эд ангиуд:
- Хэрэглэгчийн компьютерүүд
- Серверүүд (Файлын, мэдээллийн баазын, холболтын г.м)
- Принтер
- Сүлжээний карт
- Hub
- Repeater
- Switch
- Bridge
- Router
- Кабель

Сүлжээний кабелиуд:
- UTP
- STP
- Coaxial буюу зэс утсан кабель
- Fibre optic буюу шилэн кабель

Бусад зүйлүүд:
- Коннектор
- Punch tool буюу кабель хавчигч бахь
- Кабель хэмжигч багаж

Коннектор

Нэг төхөөрөмжийг нөгөөтэй нь холбоход хэрэглэгддэг кабелын үзүүр дэх холбогч залгуурыг коннектор гэдэг. Коннекторийн RJ45, RJ11, DB25, DB9, BNC, DIN, Centronics гэсэн төрлүүд байдаг.

RJ45 коннектор (Registered Jack-45)

Ethernet технологиор компьютер, төхөөрөмжүүдийг дотоод сүлжээнд холбоход ашигладаг 8 утастай кабель залгах зориулалт бүхий 8 хөлтэй коннектор юм. Энэ нь телефон утасны коннектор болох RJ11-тэй төстэй боловч арай өргөн. Энэ коннектор нь шуугиан, ойлтыг багасгадаг.

RJ11 коннектор (Registered Jack-11)

4 болон 6 утас залгагдах хөлтэй энэ коннекторыг аппаратанд болон модемонд телефон утсыг залгахад ашигладаг.

DB25, DB9 коннектор

Гадуур модемыг компьютерийн сериал портонд залгахад ашигладаг кабелыг RS-232C гэдэг. RS-232C кабелын хоёр үзүүр дэхь холбогч нь хөлтэй, нүхтэй гэсэн хоёр янзынх байдаг. Харин модемон дох кабел залгах порт, мөн компьютерийн аль сериал порт руу кабелийг залгахаас шалтгаалаад 9 болон 25 хөл эсвэл нүхтэй байдаг. Хөлтэй коннекторыг male гэж нэрлэдэг бол нүхтэй коннекторыг female гэдэг. 25 хөлтэйг DB25M, нүхтэй нь коннекторыг DB25F гэдэг бол 9 хөлтэйг DB9M, нүхтэй коннекторыг DB9F гэдэг. Жишээ нь 25 нүхтэй модемын портыг компьютерийн 9 хөлтэй сериал порт болох COM1 рүү залгахад DB25M-DB9F кабелийг ашигладаг.

BNC коннектор

10Base-2 Ethernet сүлжээнд компьютер, төхөөрөмжүүдийг хооронд нь холбоход ашигладаг RG-58G/U төрлийн коаксель кабелийн хоёр үзүүрт энэ коннекторыг хэрэглэдэг. Коннектор нь голдоо урт зүү маягын нэг хөлтэй бөгөөд энэ нь коаксель кабелийн гол хэсэг дэхь дамжуулагч руу холбогддог. Харин хөлний гадна талд байгаа бөөрөнхий хэлбэрийн метал бүрээс нь кабелийн гадуур бүрээсийг хавчиж өгдөг. Метал бүрээсийн гадна талд байрлах хоёр тийшээ эргэх хөдөлгөөнтэй цагираг нь нэг male коннекторыг өөр female BNC-T коннектортой залгаад бэхлэхэд ашиглагддаг.
BNC-T (terminator) коннектор нь Т үсэгтэй ижил хэлбэртэй бөгөөд BNC male коннектор бүхий хоёр кабелийг хооронд нь холбоход ашигладаг.

DIN коннектор

DIN нь Deutsche IndustriNorm гэсэн үгний товчлол бөгөөд Германы стандартын байгууллагаас баталсан коннектор юм. Гол төлөв персонал компьютерт ашигладаг гар DIN төрлийн коннектортой байдаг.

Cetronics коннектор

Энэ коннекторыг паралель портонд залгадаг төхөөрөмжүүдэд ашигладаг. Гол төлөв принтерийн кабель нь ийм коннектортой ирдэг. Мөн CD хувилагч төхөөрөмж ийм коннектортой кабель залгахаар порттой байдаг.

Дотоод сүлжээ

LAN нь сүлжээний үйлдлийн систем, микрокомпьютер, workstation, сервер, болон бусад shared т/х-аас бүрдсэн бөгөөд дотоод сүлжээ юм. PBXs (private branch exchange) – оператораар дамжуулан олон хэрэглэгчдэд холбогдох утасны систем юм.
LAN-ий төрлүүд

Client/server LAN: Хэрэглэгч сервер хоёроос бүрдсэн дотоод сүлжээг хэлнэ. Сервер нь сүлжээг өгөгдлийн бааз, файл гэх мэтээр сүлжээний бусад төхөөрөмжүүдэд хангадаг. Үүнд:

-File server
-Database server
-Mate server гэх мэт байж болно.

Peer- to – peer: Сервергүйгээр нэг нь нөгөөдөөшууд холбогддог сүлжээний төрөл юм. Энд бүх төхөөрөмж ижил зэрэглэл, эрхтэй байна.

LAN-ий бүрэлдэхүүн хэсгүүд

• Connection or cabling: LAN нь телефон утас бус утсан эсвэл утасгүй кабелуудыг ашигладаг. Утсанд coaxial, HTP, fiber optic гэх мэт кабелууд байна. Утасгүй холбоонд хэт ягаан туяа эсвэл радио долгион дамжуулалт байна. Утасгүй сүлжээ нь зөөврийн компьюьтерт ихээхэн ашигтай боловч дундын интерференц үүсэх сул талтай.
• Micro computers with interface carts: 2 болон түүнээс дээш компьютерийг холбоход сүлжээний карт хэрэгтэй. Сүлжээний карт гэдэг нь компьютерийн expansion slot-д суурилагдах карт бөгөөд сүлжээн дэх өгөгдлийг илгээх, хүлээн авахыг зөвшөөрдөг.
• Network OS
• Other service devices
• Bridges, routers, gateways: LAN нь бие даан байж болох ч бусад сүлжээтэй холбогдож болно.

- Bridges – ижил төрлийн сүлжээтэй холбоход ашигладаг т/х болон п/х-ийн хослол.
- Router – Нэлээд олон сүлжээ холбогдсон байх үед мэдээлэл солилцоход ашиглагддаг тусгай компьютер юм.
- Gateway: - Өөр төрлийн сүлжээтэй холбоход хэрэглэгддэг холбогч юм. Жнь: LAN-ын WAN-тай эсвэл, 2 өөр топологитой LAN-уудыг холбох.

LAN-ы топологи

Сүлжээний бүтэц нь харилцан адилгүй байж болно. Сүлжээний логик бүтэц, хэлбэрийг топологи гэнэ. Үндсэн 5 топологи байдаг. Үүнд: star, ring, bus, hybrid, FDDI

- Star: Сүлжээний бүх компьютерийн, төхөөрөмжүүд нь нэг төв сервер руугаа холбогдсон байна.
- Ring: Сүлжээний компьютерийн, төхөөрөмжүүд нь нэг нь нөгөөтэйгээ холбогдсон байна.
- Bus: төхөөрөмжүүд нь нэг суваг уруу холбогдоно.
- Hybrid: star, ring, bus сүлжээний нэгдэл сүлжээ
- FDDI ( Fiber Distributed Data Interface ): Fiber optic cable ашиглан нэг биш 2 ring ашиглан байгуулсан сүлжээ юм. Маш өндөр хурдтай дамжуулалт хийнэ.






Төхөөрөмж хоорондын дамжуулалтанд нөлөөлөх хүчин зүй

Өгөгдлийг хэрхэн дамжуулахад дараах хүчин зүйлс нөлөөлдөг.
- Transmission rate: Frequecy & bandwith
- Line configurations: point – to – point versus multipoint
- Serial versus parallel transmission
- Direction of transmission – simplex, half – duplex, fall – duplex
- Transmission mode – asynchronous versus synchronous
- Packet switching
- Multiplexing
- Protocols

Дамжуулалтын хэмжээ

Дамжуулалтын хэмжээ нь давтамж, зурвасын өргөнөөс хамаарна. Секундэд хэдий олон цикл байна төдий чинээ шинэ өгөгдөл сувгаар дамжигдана.Дээд доод давтамжийн зөрүү нь зурвасын өргөнийг тодорхойлох бөгөөд илүү их өгөгдлийг дамжина. ЖНЬ: twisted pair ( 4000 Hz) – 1 kbps
Coaxial cable (100 Hz) – 10 Mbps
Fiber optic cable ( 200 Trillon Hz ) – 1gbps

Line Cofigurations :
Холболтын шугамуудыг холбох 2 үндсэн арга байдаг. Энэ хүлээн авагч, илгээгч төхөөрөмжүүдийг шууд холбоно.

Multipoint:
Нэг шугам нь олон холбооны төхөөрөмжүүдтэй холбогдон улмаар эдгээр нь 1 компьютерт.

Serial & Parallel дамжуулалт
Өгөгдөл нь 2 замаар дамждаг.

- Сериал: Энэ дамжуулалтын үед битүүд нь нэг нь нөгөөгийн араас цуваа байдлаар дамжигддаг.
- Паралель: битүүд нь зэрэгцээ шугамуудаар зэрэг дамжигдана. Энэ нь 15 feet зайнд илүү үр дүнд байна.

Direction of Transmission Flow: Simplex, Halt – Duplex, Full Duplex.

2 компьютер холбогдсон үед өгөгдөл нь 3 аргаар урсдаг.
- Simplex (Өгөгдөл нь зөвхөн 1 чиглэлд дамжина.) – TV







- Halt (Өгөгдөл нь 2 чиглэлд дамжих боловч тухайн агшинд зөвхөн 1 чиглэлтэй байна. ) – богино долгионы радио








- Full – (Өгөгдөл нь 2 чиглэлд зэрэг дамжина) – видео – телефон








Дамжуулалтын систем

Компьютерийн өгөгдлийг холбооны сувгаар дамжуулан илгээхэд өгөгдөл нь хэрхэн дамждаг талаар тайлбарлая. Энд асинхрон эсвэл синхрон дамжуулалт хийгдэнэ.

• Асинхрон:Тэмдэгт бүрийн төгсгөлд нэмэлт 1 control bit-үүдийг явуулах бөгөөд start bit нь тэмдэгтийн эхлэл, spot bit нь төгсгөл заана.Энэ нь цаг хугацаа их шаардах бөгөөд их өгөгдөл дамжуулахад хэрэглэгдэггүй.

• Синхрон: Өгөгдлийн багцыг start & stop битийн паттерны тусламжтайгаар дамжуулна. Багц бүрийн эхлэл, төгсгөлд синхрон byte-ийг илгээнэ. Хүлээн авагч, илгээгч төхөөрөмжийн clock-ийг тохируулан илгээдэг тул хугацааны хуваарилалт нь маш нарийн байдаг. Энэ нь илүү өртөгтэй байдаг.

Асинхрон











Синхрон








Curcuit switching, Packet switching, Asynchronous Transfer Mode: For Voice, Data, Both

Утасны шугамаар өгөгдлийг илгээхэд ямар арга зам хамгийн үр өгөөжтэй вэ? Энэ нь дуу, текст, мультмедиа гэх мэт өгөгдлийн төрлөөс хамаарна.
- Curcuit switching – for voice
- Packet switching – for data
- Asynchronous transfer mode ( ATM ) – best for both

Multiplexing

Холбооны шугамууд нь зөвхөн нэг компьютер, терминалд ашиглагдах боломжтой байдаг. Энэ боломжийг multiplexing гэх бөгөөд холбооны сувгаар олон сигнал дамжуулахыг хэлнэ. Энэ боломжийг 3 төрлийн төхөөрөмж ашиглаж чаддаг:
- Multiplexers
- Concertrator
- Front-end processors

Сүлжээ

Хоорондоо холбогдсон компьютер, телефон, холбооны төхөөрөмжүүд нь нэг нь нөгөөдөө мэдээлэл, программ хангамжаа солилцох, хуваалцаж буй системийг сүлжээ гэнэ.
Сүлжээний хэмжээнээс хамаарч: LAN (Local Area Network): газарзүйн хязгаардлагдмал бүсэд хэрэглэгчдэд үйлчилдэг бие даасан сүлжээг хэлнэ. Энд ???????? дотор нэг байгууллага, байшинд ашиглана.



• MAN (Metropolitan Area Network) газарзүйн тодорхой мужийг хамарсан сүлжээ. Гар утас нь MAN-ийн жишээ.
• WAN (Wide Area Network) газарзүйн байршил харгалзахгүйгээр бий болсон сүлжээ.
Сүлжээний үйлдлийн систем.

Сүлжээний компьютерүүдийг хооронд холбох хандалтыг зөвшөөрөх, хэрэглэгчдийн таньж буйг терминал танигчаар танихыг шаарддаг.Тухайлбал: Netware юм. Мэдээж энэ үйлдлийн систем нь ажиллахын тулд суурь үйлдлийн системийг суулгасан байх шаардлагатай.

LAN Manager – OS/2
LAN tastic – DOS, Windows

Host, Node, Server, Client

Host компьютер гэдэг нь сүлжээг бүхэлд нь хянаж удирддаг төв компьютерийг хэлнэ. Node гэж тухайн сүлжээнд холбогдсон төхөөрөмжийг хэлнэ. LAN-ий хувьд Host нь server – ийн үүрэг гүйцэтгэнэ. Сервер гэдэг нь олон компьютер терминалуудын хувьд өгөгдлийн бааз, программыг барьж байдаг компьютер юм. Энэ компьютер, терминал, workstation-ийг client гэнэ. Клиент нь утсан болон утасгүй сүлжээгээр холбогдсон node-ууд байх бөгөөд энэхүү сүлжээг бүхэлд нь client server network гэнэ. Сервер дэх программ, файлууд нь хэрэглэгчийн машины санах ой уруу хадгалагдана.

Сүлжээний давуу тал

• Sharing of peripheral devices: Принтер, диск драйвер, сканнерүүд нь холбох төхөөрөмжийн жишээ юм. Сүлжээнд эдгээр төхөөрөмжийг холбосноор сүлжээний хэрэглэгчид ашиглах боломжтой.
• Sharing of programs & data: Нэг ижил программыг олон хувь худалдан авах нь нилээд үнэтэй тусдаг. Түүний оронд тухайн программын сүлжээний хувилбарыг нь худалдан аваад олон ажиллагсад зэрэг ашигладаг.Өгөгдлийн хувьд ч мөн адил сүлжээний тусламжтай нэг өгөгдлийг зэрэг ашиглах боломж бүрдэнэ.
• Better communications: - Сүлжээний хамгийн том давуу тал нь e-mail юм. Сүлжээ ашиглан цаг хугацаа, хөрөнгө хэмнэсэн шууданг явуулж болно.
• Security of information: гэнэтийн ослын улмаас сүлжээний нэг мэдээлэл алдагдахад нөгөө компьютерийн тусламжтай сэргээх боломжтой.
• Access to database: Сүлжээ нь хэрэглэгчдийг олон өгөгдлийн бааз уруу хандалт хийх боломжийг бий болгож өгдөг.


Харилцаа Холбооны Технологи


Холбоо буюу харилцаа холбоо нь нэг газраас нөгөө рүү өгөгдлийг дамжуулахад хэрэглэнэ. Энэ өгөгдөлд дуу авиа, дүрс зураг, видео, текст зэрэг орно. Өгөгдлийг цахилгаан соронзон энергийн төрлүүд болох цахилгаан, радио долгион, гэрлээр дүрслэх бөгөөд утас, агаар, физик дамжуулагчаар дамжуулагдана. Өгөгдлийг дамжуулахад холбогч төхөөрөмж бүхий зам байгуулах хэрэгтэй бөгөөд тухайлбал, богино долгионы цамхаг байж болно. Өгөгдөл нь 2 төрлийн сигналаар дамжигдах бөгөөд тус бүр нь өөр өөр холбооны технологийг ашигладаг. Энэхүү сигналд дижитал, аналог гэсэн төрөл байдаг.
Аналог сигнал: Тасралтгүй долгион
Телефон, радио, TV нь харилцаа холбооны технологийн хуучин хэлбэрүүд бөгөөд аналог сигналыг ашиглан зохиожээ. Аналог сигнал гэж тасралтгүй электрон сигнал бүхий долгионыг хэлнэ. Энэхүү долгионыг зөөгч долгион гэнэ. Аналог сигналыг тодорхойлогч 2 хүчин зүйл болох давтамж (frequency), далайц (amplitude) байдаг.
Давтамж: Тодорхой хугацааны туршид давтагдах долгионы тоо өөрөөр хэлбэл, секундэд хэдэн циклийг гүйцэтгэж байгаагаар илэрхийлэгдэнэ.
Амплитуд: Өгөгдсөн хугацан дахь долгионы хурдыг заана. Үнэндээ энэ нь сиганлын хэмжээ, шуугианыг тодорхойлно. Давтамж болон амплитуд нь долгионд тохируулга хийснээр өөрчлөгдөж болно.

Дижитал сигнал: Тасралтгүй сигнал
Дижитал сигнал нь on/off эсвэл байгаа байхгүй цахилгаан пульсийг тасралттай Burst-ийг ашигладаг. Энэхүү сигналыг дүрслэхэд хоёртын тооллын системийг ашиглаж сигналыг дүрсэлдэг. Электрон пульс нь 1, байхгүй нь 0-г үзүүлнэ.

Модем гэж юу вэ?
Модем нь Modulator Demodulator гэсэн vгний товчлол бөгөөд компьютерт боловсруулсан өгөгдлийг телефон шугамаар дамжуулахын тулд аналог руу хувиргаж модуляци хийх vүрэгтэй. Мөн телефон шугамаар дамжин ирсэн аналог сигналыг компьютерт хvлээн авахдаа тоон сигнал руу хувирган демодуляци хийдэг.
Анх 1960-аад онд модем бий болсон ба терминалаас компьютер луу телефон утасны шугамаар дамжин холбогдох зориулттай хийгджээ.


Анхны модемын хурд 300 bps (bit per second) байсан бол 1998 оны сvүлээр 56Kbps хурдынхыг ашиглаж эхэлсэн. Мөн өндөр хурдын xDSL системийн модемыг ашиглах болсон.

Модуляци / демодуляци нь аналог сигналыг дижитал руу яг хувиргаж буй хэрэг үнэндээ бус юм. Энэ нь зөвхөн эдгээр 2 сигналын харагдах дүрсийн хувиргалт хийж ингэснээр мэдээг хувиргаж байгаа хэрэг юм. Жишээ нь: давтамж өөрчлөгдөж магадгүй. Тодорхой хугацааны туршид энгийн долгионы цикл нь 1-г дүрсэлж байтал, илүү өндөр давтамжтай долгионы цикл нь яг дээрхтэй адил хугацаанд 0-г дүрслэх боломжтой. Амплитудын тухайд энгийн өндөртэй долгион нь 1-г, арай бага өндөртэй нь 0-г дүрсэлнэ. Эндээс харахад модем нь зөвшилцөл дээр үндэслэгддэг байна. Өөрөөр хэлбэл, дижитал сигнал нь аналог сигнал шиг шууд дамжуулалт хийдэггүй. Эцэст нь цахилгаан холбооны компаниуд нь ISDN, кабель, модем зэргийг боловсруулсан байна.

Модемын боломжууд
Voice modem
Fax modem
Error correction
Data compression
Flow control
UART data buffering
Модемыг дотор нь software мөн hardware гэж 2 ангилдаг. Модем нь модуляци, демодуляци хийхээс гадна алдааг шалгаж засах, компресс хийх зэрэг vйлдлvүдийг гvйцэтгэдэг ба Hardware модем нь энэ бvгдийг дагнан хийдэг. Харин software модем нь бие дааж бvх vйлдлийг хийх боломжгvй бөгөөд vүнийгээ процессортой хамтран гvйцэтгэдэг. Ийм учраас процессорын хурд сайн байх шаардлагатай. US Robotics буюу 3Com -н Winmodem нь модуляци, демодуляцийг өөрөө гvйцэтгээд алдаа шалгаж засах (Hardware error correction), компресс хийх (Hardware compression) vйлдлийг нь процессор гvйцэтгэдэг. Энэ модем нь ихэвчлэн шинэ компьютертэй дагалдаж ирдэг.
HSP (Host Signal Processing) модемын хувьд дээрх 2 vйлдлийг бие дааж хийх боломжгvй зөвхөн процессор нь гvйцэтгэдэг тул Pentium II 300Mhz -с дээш хурдтай байх шаардлагатай байдаг.
Модемын стандарт протоколууд
Bell/CCITT/ITU-T Standarts
Data Transfer Protocols
Modulation Protocols/V.standards
TCP/IP, SLIP/PPP protocols
Модемыг өгөгдөл дамжуулах горимоор нь asynchronous, synchronous гэж 2 ангилдаг.

Modem-ийг сонгох нь
1. Дамжуулалтын хурд: Ихэнхи модемууд нь энгийн стандарт телефоны шугамыг ашигладаг. Өгөгдлийг дамжуулж буй модемийн хурд нь дамжуулах хурдад нөлөөлнө. Хурдтай модем нь телефоны шугамын ашиглалтыг багасгана. Өгөгдлийн хурдыг bps (bit per second); kbps гэх мэтээр тодорхойлно.
• Удаан: 1200, 2400, 4800
• Дунд зэрэг: 9600, 14400 (факс ийм хурдаар илгээгддэг)
• Хурдан: 28800, 56000 (56kbps)
Статик утасны шугам нь модемийн дамжуулах хурдыг сааруулдаг. Иймд модемийн бусад төрөл болох ISDN, DSL, cable-TV хэрэглэж байна.

2. Модемын төрлvүд
Гадуур модем
Дотуур модем
Built-in модем
Onboard модем
PCMCIA модем

Модем нь компьютерт суухдаа COM порт болон IRQ эзэлдэг.
Мэдээллийг хvлээн авах дамжуулах vйлдлийг зэрэг гvйцэтгэж чадахуйц модемыг full-duplex vйлдэлтэй гэнэ. Харин хvлээн аваад дараа нь дамжуулах эсвэл дамжуулчихаад хvлээн авах боломжтой модемыг half-duplex vйлдэлтэй модем гэдэг.

3. Бусад модемууд
ISDN modem
xDSL modem
Rack modem
Cable modem
Palm modem
Null modem
Модем vйлдвэрлэдэг гол том компаниуд нь 3com, Motorola мөн Rockwell юм.
ISDN модем

ISDN буюу Integrated Services Digital Network нь ердийн телефон шугаман дээгүүр өгөгдөл, яриа, видео зэрэг тоон мэдээллийг 128 Kbps хүртэл хурдаар дамжуулах олон улсын стандарт юм. Энэ нь техник хангамж ба программ хангамжийг агуулсан.ISDN адаптерийг хэрэглэгчийн болон сервер талд хоёуланд нь байрлуулдаг. ISDN нь 2 шугамтай бөгөөд нэг шугмыг яриа дамжуулахад нөгөөг нь өгөгдөл дамжуулахад хэрэглэдэг.

ISDN ADTRAN Express 3000 модем

ISDN-ийг ашиглахын тулд:
1. Утасны холболт
2. Программ хангамж
3. ISDN холболтын хайрцаг адаптер

xDSL модем

DSL (Digital Subscriber Line) нь тоон мэдээллийг телефон утсан дээгvvр асар өндөр хурдаар дамжуулдаг юм.Уг vйлчилгээг vзvvлэгч компани болон өөрийн телефон утасны vзvvрт модем суулгаснаар 32 Mbps хvртэлх хурдаар мэдээлэл хvлээн авах, 32Kbps-1 Mbps хvртэлх хурдаар мэдээлэл илгээх боломжтой болдог. Энэ шугаман дээгvvр өгөгдөл ярианы сигналыг аль алиныг зэрэг дамжуулж болдог.Ердийн модемоор телефон утсан дээгvvр өгөгдөл дамжуулах дээд хурд 56 Kbps бол ISDN шугмынх 128 Kbps байдаг.

DSL технологи нь компьютерээс ирж буй тоон мэдээллийг аналог сигнал руу хувиргах шаардлагагvй бөгөөд шууд тоон сигналыг дамжуулдгаараа мэдээллийг өргөн зурваст өндөр хурдаар хvргэх боломжтой юм. Хэрэглэгч, телефон станц хоёрын дундах зай 5.5 км-с ихгvй байх бөгөөд vvнээс хол байгаа тохиолдолд repeater буюу сигнал өсгөгчийг тавьдаг. Хэрэглэгч станц 2-ын дундах зай бага байх тусмаа дамжуулах хурд өндөр болдог.

6 мин видео бичлэгийг хэр хурдан хуулахыг авч үзье. Энгийн модем: 4 цаг 45 мин (28,8)
ISDN: 1 цаг
DSL: 11 мин
1.5-8MbpsDigital Subscriber Line (DSL) нь секундэд энгийн утасны шугам ашиглан Mbps-ээр дамжуулдаг.

DSL нь ердийн зэс утас бvхий телефон шугаман дээр ажиллах боломжтой өндөр хурдын холболтын vйлчилгээ юм. Энэ vйлчилгээг ихэвчлэн телефоны vйлчилгээ эрхлэгч харилцаа холбооны компаниуд хувь хvмvvс, албан байгууллагад явуулдаг бөгөөд ердийн телефон утас ашигладаг учир сайн чанарын кабель шинээр суурилуулж зардал гаргах шаардлага байдаггvй. Хэрэглэгч уг vйлчилгээг авахад өөрийнх нь телефон утсанд ямар ч саад болохгvй бөгөөд өгөгдөл дамжуулах сувгын хажуугаар факсын аппарат болон модемоо аналог сувгаар ашиглах боломжтой байдаг.
DSL vйлчилгээ нь дотроо нилээд хэдэн төрөлтэй байдгаас уг vйлчилгээг ерөнхийд нь xDSL гэж нэрлэдэг. Хамгийн өргөн ашиглагддаг ялангуяа гэрийн Интернэтийн DSL холболт нь ADSL юм. Vvнийг хvмvvс ихэвчлэн DSL гэх боловч vнэндээ энэ нь ADSL юм.
ADSL -н өгөгдөл хvлээн авах хурд 8Mbps байдаг бол дамжуулах нь 1.5Mbps юм. ADSL vйлчилгээний бас нэг хувилбарыг G.Lite, DSL-Lite эсвэл UADSL гэж нэрлэдэг. Олон нэрээр гарч ирсэн энэ хувилбарийн өгөгдлийг хvлээн авах хурд нь 1.5Mbps бол дамжуулах нь 384Kbps байдаг. Энэ vйлчилгээ нь вэб их vздэг, зураг, программ хангамж зэргийг татаж авдаг хvлээн авах талдаа ачаалал ихтэй, гадагшаа дамжуулах ачаалал багатай Интернэтийн ердийн хэрэглэгчдэд нилээд тохиромжтой юм. ADSL модемыг хэрэглэгчийн болон vйлчилгээ vзvvлэгч газрын телефон утасны 2 vзvvрт суурилуулдаг бөгөөд downstream буюу мэдээлэл хvлээн авах суваг, өгөгдөл дамжуулах дунд хурдын суваг мөн ярианы ердийн суваг гэсэн 3 суваг vvсдэг. 2 тал twisted pair-ээр холбогдоно. Нэг телефоны шугамыг хуваан яриа болон өгөгдлийн бие даасан тусдаа сувгуудтай байснаараа DSL технологийн нэг давуу тал нь харагдаж байгаа юм.
Стандарт ADSL vйлчилгээнд ярианы болон өгөгдлийн сувгуудыг хооронд нь тусгаарладаг "Splitter" төхөөрөмжийг телефон утасны хоёр төгсгөлд нь суурилуулдаг.

DSL нь өгөгдлийг татан авахдаа суурилуулахаас хурдан байдаг. Иймд видео хурал хийхэд тийм ч тохиромжтой бус харин энгийн вэб ашиглахад ихэд тохиромжтой байдаг. DSL нь энгийн утасны шугам ашиглах бөгөөд утасны дуудлагыг таслахгүйгээр, дахин шинэ утасны шугам хэрэглэхгүйгээр нэг ишинд компьютераа ашиглан интернэтэд холбогддог.
DSL-ийн хувьд дараах зүлйс хэрэгтэй:
• DSL модем – 450$
• Splitter
• NIC
T1 Lines: 24 энгийн телефон утасны нэгдлийг ашиглан 1500 kbps хурдтай дамжуулах уламжлалт шугам.
T1 Line нь суурилуулсаны дараа
• 400$ (сард - телесом)
• 800$ (сард - ISP)
харин DSL – 165$ (сард)

Т3 Lines - өндөр хурдны шугам бөгөөд сард 40 000$
Хурд нь 4500 kbps

HDSL (High bit-rate Digital Subscriber Line) нь DSL технологийн анхны хэлбэр бөгөөд хоёр хос буюу 4 утас бvхий зэс кабелийг ашигладаг. хурд нь ADSL-с бага 1.5 Mbps болон 2 Mbps байдаг.
SDSL (Symmetric DSL) нь HDSL-н өргөтгөсөн хувилбар учир үүнийг мөн HDSL-2 гэж нэрлэдэг. Энэ нь хоёр утас бүхий зэс кабелийг ашигладаг.HDSL болон SDSL нь symmetric буюу хvлээн авах дамжуулах хурд нь хоёулаа ижил байдаг.
VDSL (Very high data rate DSL) -г мөн BDSL гэж нэрлэх нь бий. Энэ нь дөнгөж шинээр гарч буй технологи бөгөөд харьцангуй бага зайнд өндөр хурдтай байх боломжтой. 300 метрийн зайнд 51-55 Mbps хүртэлх хурдаар өгөгдлийг хүлээн авах, 1.5-2.3 Mbps хүртэлх хурдаар дамжуулах боломжтой.

Rack модем

Rack модемыг ихэвчлэн интернэтийн үйлчилгээ эрхэлдэг газар (ISP) болон интранэт сүлжээтэй байгууллага ашигладаг. Үүнийг сервер компьютерт залган алсын хэрэглэгчид модемоор холбогдон орж мэдээлэл дамжуулахад хэрэглэнэ. Rack буюу зогсуурт байрлуулах боломж бүхий 19 инчийн хэмжээтэй энэ модем нь дотроо 8-64 хүртэл модем карттай байдаг. Rack модем нь нэгдсэн нэг тэжээлээр цахилгаанд залгагддаг. Олон модем нэг дор бөөнөөр тавихгүй бага зай эзлэх давуу талтай.

Palm модем

Анх 1996 онд Palm Computing компани гарын алганд багтах хэмжээний жижиг төхөөрөмжийг имэйл илгээх, тэмдэглэл бичих, тоглоом тоглоход зориулж Palm Pilot гэсэн нэртэйгээр гаргасан. Энэ төхөөрөмжинд keyboard байдаггүй бөгөөд ямар нэг үйлдэл хийх, юм бичих тохиолдолд үзэг шиг хэлбэртэй жижиг дохиурыг ашигладаг.
Palm нь дотроо m100, III, IV, V, VII гэсэн төрлүүдтэй байдаг. Palm компьютерээс имэйл илгээх, хүлээн авахын тулд Palm модемтой байх шаардлагатай.

Palm Pilot V загвар PalmIII төрлийн modem PalmV төрлийн modem

Кабель модем
Кабелийн телевизийн шугаман дээгүүр өгөгдөл дамжуулах зориулалт бүхий модем юм. Кабелийн телевизэд ашигладаг коаксель кабель нь ердийн телефон шугамтай харьцуулахад зурвасын өргөн нь их байдаг. Кабель модемыг ашиглахад хэд хэдэн бэрхшээлтэй тулгардаг. Кабелийн телевиз нь зөвхөн нэвтрүүлэг цацдаг учир интернэтээр дамжуулан өгөгдөл илгээхэд бэрхшээл гардаг. Мөн кабелийн телевизийн олон мянган хэрэглэгчид кабелиараа дамжуулж мэдээлэл хүлээн авах илгээхэд энэ ачааллыг даах эсэх нь тодорхойгүй байгаа.
Гэвч АНУ болон бусад орнуудад кабель модемыг ашиглаж байгаа бөгөөд өгөгдөл дамжуулах хурд нь 2 Mbps хүртэл байдаг.

Кабель модем нь ханан дахь кабелийн телевизийн орж ирсэн үзүүр лүү мөн компьютер лүү 2 зэрэг холбогдоно. Ердийн модем шиг кабель модем нь аналог сигналыг тоон сигнал руу хувиргадаг ч илүү их боломжтой. Кабелийн телевиз нь кабелиараа интернэт дамжуулахын тулд Cable Modem Termination System (CMTS ) гэдэг төхөөрөмжийг суулгах шаардлагатай. Энэ төхөөрөмжийн тусламжтайгаар кабелийн телевизийн хэрэглэгч өөрийн компьютерт кабель модем суулгаснаар интернэтээс мэдээллийг өндөр хурдаар авах боломжтой болж байгаа юм.

Гадуур болон дотуур кабелийн модем байдаг.


Null модем
Null модем кабелыг 2 компьютерийг сериал портын тусламжтайгаар хооронд нь холбож, 1 компьютерээс нөгөө рүү файл зөөхөд хэрэглэдэг. Мөн хоорондоо ойрхон байрлаж буй 2 компьютер дээр дундаа нэг тоглоом тоглоход ашигладаг. Дотоод сүлжээнд 2 компьютерийг хооронд нь холбоход дотоод сүлжээний hub төхөөрөмж шаардлагагүй бөгөөд зөвхөн null модем кабель байхад л хангалттай.
Энэ кабелын урт нь 9 метрээс илүүгүй байх шаардлагатай.

Холбооны программ хангамж
Модемоор дамжиж холбогдохын тулд таны компьютер холбооны программ хангамжийг шаарддаг. Холбооны программ хангамж нь компьютеруудын хооронд өгөгдөл дамжуулалтыг зохион байгуулдаг. Үүнд:
- Macintosh: Startcom
- Windows: Startcom, Crosstalk, Hyperterminal, Commworks, Crosstalk, ProCommPlus
- OS/2 Warp: HyperAccess
Сүүлийн үед холбооны программ хангамжууд нь системийн программ хангамжтай нэг хэсэг болон ирдэг болжээ.
Харилцаа холбоонд хэрэглэгддэг нэг чухал ойлголт бол файлыг татан авах (download), файлыг суурилуулах (upload) юм. Download нь өөр компьютер дээрх файлыг өөрийн компьютерийн RAM эсвэл хатуу дискэнд зөөх; Upload нь өөрийн компьютераас нөгөө компьютер руу файлыг зөөх юм.
Түүнчлэн компьютерууд хооронд холболт үүсгэхэд холбооны программ хангамж нь дараах функцийг гүйцэтгэдэг.
• Error correction: Телефон шугам дээрх статик нь өгөгдлийг дамжуулахад алдааг буй шуугианыг бий болгодог. Энэ нь хэт өндөр болон нам хүчдэл, электрон контактыг муу хийснээс, төхөөрөмжийн ойролцоо хүчтэй цахилгаан соронзон сигнал бүхий төхөөрөмж байлгах гэх мэтээс дамжуулалтын шум үүснэ. Иймд млдем болон түүнтэй дагалдах программ хангамжийг худалдан авахдаа алдаа залруулагатай эсэхийг лавлах хэрэгтэй. (error correction feature)
• Data compression: Өгөгдлийг багасгагч нь зурвас дахь өгөгдлийн хэмжээг багасгах бөгөөд өөрөөр хэлбэл нэг модемоос нөгөө рүү өгөгдлийг дамжуулахад шаардлагатай хугацааг багасгадаг. Мэдээг хүлээн авагч хүлээн авч дууссаны дараа бүх мэдээллийг сэргээдэг. Текст, графиктай мэдээний хувьд байх ёстой хэмжээнээс 1/10 бага багасгадаг.
• Remote control: Компьютерийг алсын зайд байгаа өөр компьютерээс хянах боломжтой. Алсын удирдлагатай программ хангамжид Carbon copy, Commute, PC Anywhere, Timbiktu/Remote г.м.
• Terminal emulation: Mainframe, minicomp нь терминалаар хандалт хийдэг. Terminal emulation программ хангамж нь микрокомпьютерийг mainframe-ийн terminal-ийг бий болгоход ашиглахыг зөвшөөрдөг.

Харилцаа холбооны сувгууд:
Мэдээг дамжуулах суваг нь утсан эсвэл утасгүй байж болно. Янз бүрийн сувгууд нь цахилгаан соронзон спектром дахь олон төрлийн радио долгионы хэмжээтэй байдаг. Утсан төрлийн сувгуудад twisted pair, coaxial cable, fiber-optic cable орно. Утасгүй сувгуудад микродолгион, сансрын системүүд байрлана. Ж: пейжер, аналог гар утас, халасны радио, CDPD орно. Холбооны сувгууд гэж нэг газраас нөгөөд мэдээг физик дамжуулагчаар дамжиж буй замыг хэлнэ.

Электромагнетик спектром
Долгион дээр дамжиж буй электрон энерги ба соронзон энергийг электромагнетик спектром гэнэ.
Bandwith гэж дамжигдаж буй өндөр болон нам давтамжийн зөрүүг хэлнэ. Ж: гар утас 800-900 MHz Bandwith-тай гэвэл 100 MHz Bandwith-тай гэнэ. Bandwith хэдий өргөн байна төдий хэмжээний их өгөгдөл дамжина.
• Wavelength: долгион нь уртаасаа хамаарч өөр өөр байна. Үүнийг долгионы урт гэнэ.Эндээс урт долгион, богино долгион гэсэн нэр томъёо бий болсон байна.
Спектромийн хамгийн доод төгсгөл нь бага давтамж, урт долгион (цахилгаан эрчим хүч) юм. Их төгсгөл нь өндөр давтамж, богино долгион (сансрын цацраг) юм.
Холболтын давтамжууд нь 3 сая – 300 миллиард герцийн (3MHz – 300GHz) мужид байх бөгөөд энэ хуваарилалтыг засгийн газар хийдэг.
Одоо сувгуудын төрлийг авч үзье.
• Twisted pair
• Coaxial cable
• Fiber optic
• Microwave & Satellite
• Wireless
• Nullmodem cable
• Paralel cable
• STP
• Serial cable
• UTP

Коаксаль кабель
Гол дамжуулагч утас нь тусгаарлагч материалаар хамгаалагдаж бусад нь түүнийг сүлжих маягаар ороогдон хийгдсэн дамжуулагч кабелийг илэрхийлнэ. Ороогч кабелууд нь цахилгаан гүйдэл болон радио долгионы тархалтыг багасгаж өгдөг.
Үүнийг кабелийн телевиз болон компьютерын сүлжээнд ашигладаг бөгөөд жирийн утасны кабелийг бодвол илүү үнэтэй боловч их хэмжээний мэдээллийг өндөр хурдаар дамжуулдаг байна.
Иймд уг кабель кабелийн телевизийн үйлдвэрлэлд голлох байр суурь эзэлдэг бөгөөд сая сая хэрэглэгчидийг холбон мэдээллээр хангах үйл явцыг гүйцэтгэж байна.

Fiber optics
Шилэн юмуу пластик утас /нарийн кабель/ ашиглан мэдээлэл дамжуулдаг технологыг шилэн кабелийн технологи гэнэ. Энэ нь гэрлийн долгионыг ашиглан мэдээлэл дамжуулах олон тооны шилэн утаснуудаас бvрддэг байна.
Шилэн кабель нь жирийн метал кабелийг бодвол дараах давуу талуудтай. Vvнд :
• Зурвасын өргөн их байдаг. Энэ нь илvv их хэмжээний мэдээлэл дамжуулахад тустай.
• Илvv нимгэн, тунгалаг байдаг.
• Мэдээлэл дамжуулах аналог системтэй харьцуулахад илvv хурдан технологи болох тоон системийг ашигладаг.
Харин гол сул тал нь тухайн кабелийг суурилуулахад их хэмжээний зардал шаардагддаг бөгөөд хэврэг амархан хагарч бутардаг байна.
Шилэн кабель нь орон нутгийн сvлжээнд ихэвчлэн ашиглагддаг бөгөөд сvvлийн vед харилцаа холбооны компаниуд шилэн кабелийг vйл ажиллагаандаа нэвтрvvлж байна.
Null модем

Null модем кабелыг 2 компьютерийг сериал портын тусламжтайгаар хооронд нь холбож, 1 компьютерээс нөгөө рүү файл зөөхөд хэрэглэдэг. Мөн хоорондоо ойрхон байрлаж буй 2 компьютер дээр дундаа нэг тоглоом тоглоход ашигладаг. Дотоод сүлжээнд 2 компьютерийг хооронд нь холбоход дотоод сүлжээний hub төхөөрөмж шаардлагагүй бөгөөд зөвхөн null модем кабель байхад л хангалттай.
Энэ кабелын урт нь 9 метрээс илүүгүй байх шаардлагатай.

STP
STP нь Shielded Twisted Pair гэдэг үгний товчлол бөгөөд хосоороо эрчлэгдэн ороогдсон зэс утсан шугам юм. Ихэвчлэн албан байгууллагуудын хvрээнд өргөн хэрэглэгддэг. Жирийн утасны холбож өгдөг vvрэгтэй ба соронзон долгионы шуугианыг багасгахын тулд хоёр тусдаа зэс утас бие биеийгээ ороох маягаар байрласан байна. Ингэснээр хоёр кабель утас сигнал болгоныг ижил хvлээж авдаг байна. Desktop дээр суурилахдаа хоёр болон тvvнээс дээш тооны утасны холболт хэрэгтэй болдог. STP нь ихэвчлэн албан байгууллагад хэрэглэгддэг.
Харин гэрийн нөхцөлд холболт хийхдээ Twisted pair -г хоёр vзvvртэй холбодог. Энэ нь таныг модем ч юм уу эсвэл шаардагатай vед өөр нэмэлт төхөөрөмж холбоход бэлэн байлгах зорилготой юм. Мөн өндөр хvчин чадалтай кабель нь сvлжээний суурилуулалтанд ашиглагддаг ба энэ нь Coaxial Cable-г бодвол хамаагvй хямд өртөгтэй байдаг. Хос хосоороо мушгирсан кабелууд өөр өөр төрлийн өнгөтэй байдаг ба Analog, Digital буюу тоон сүлжээ эсвэл Ethernet сvлжээнд ашиглагдах pair (хосоороо мушгирсан кабель утас) -ын тоо нь ч мөн харилцан адилгvй байдаг. Харин компьютер болон модемын цахилгаан тэжээлийн холболтын залгуур нь twisted pair биш бөгөөд analog, тоон буюу digital, дотоод сүлжээний (LAN) алинд нь залгагдахаас хамаарч өөр өөр холболтын кабельтай байдаг байна.
Serial Cable - RS-232 кабель

RS-232 кабелыг компьютерийн сериал портонд гадуур модем залгахад ашигладаг. RS-232 сериал кабелыг паралель кабельтай харьцуулахад нэгж хугацаанд дамжуулах битийн хэмжээ нь бага байдаг. Сериал кабель нь битүүдийг нэг нэгээр дамжуулдаг бол паралель кабель нь битүүдийг олон замаар нэг зэрэг дамжуулдаг.

Гадуур модемыг COM1 буюу 9 хөлтийн сериал порт руу залгахад RS232 DB25M-9F кабель ашигладаг. DB9M-25F кабелийг 9 нүх бүхий модемын гаралтаас компьютерийн COM2 буюу 25 хөлтийн сериал порт руу залгахад хэрэглэгдэх кабелын хөрвүүлэгч толгой.

COM2 буюу 25 хөлтийн COM 2 сериал порт руу залгадаг RS232 DB25M-25F кабель DB9M-9F кабелийг 9 нүх бүхий модемын гаралтаас компьютерийн COM1 сериал порт руу залгахад хэрэглэнэ.

Сүлжээ
Хоорондоо холбогдсон компьютер, телефон, холбооны төхөөрөмжүүд нь нэг нь нөгөөдөө мэдээлэл, программ хангамжаа солилцох, хуваалцаж буй системийг сүлжээ гэнэ.
Сүлжээний хэмжээнээс хамаарч:
• LAN (Local Area Network): газарзүйн хязгаардлагдмал бүсэд хэрэглэгчдэд үйлчилдэг бие даасан сүлжээг хэлнэ. Энд ???????? дотор нэг байгууллага, байшинд ашиглана.
• MAN (Metropolitan Area Network) газарзүйн тодорхой мужийг хамарсан сүлжээ. Гар утас нь MAN-ийн жишээ.
• WAN (Wide Area Network) газарзүйн байршил харгалзахгүйгээр бий болсон сүлжээ.

Сүлжээний үйлдлийн систем.
Сүлжээний компьютерүүдийг хооронд холбох хандалтыг зөвшөөрөх, хэрэглэгчдийн таньж буйг терминал танигчаар танихыг шаарддаг.Тухайлбал: Netware юм. Мэдээж энэ үйлдлийн систем нь ажиллахын тулд суурь үйлдлийн системийг суулгасан байх шаардлагатай.

LAN Manager – OS/2
LAN tastic – DOS, Windows

Host, Node, Server, Client
Host компьютер гэдэг нь сүлжээг бүхэлд нь хянаж удирддаг төв компьютерийг хэлнэ. Node гэж тухайн сүлжээнд холбогдсон төхөөрөмжийг хэлнэ. LAN-ий хувьд Host нь server – ийн үүрэг гүйцэтгэнэ. Сервер гэдэг нь олон компьютер терминалуудын хувьд өгөгдлийн бааз, программыг барьж байдаг компьютер юм. Энэ компьютер, терминал, workstation-ийг client гэнэ.